Naipasngayen ti Iloko Code ti La Union!

Ni DJUNA R. ALCANTARA

No adda koma rumbeng nga umuna a mangipateg iti bukodtayo a lengguahe, awan sabali no di datayo met laeng. Siaammo ti gobierno probinsial ti La Union iti daytoy a kinapudno…

Makita daytoy a pakdaar iti sango ti munisipio ti Agoo,
maysa kadagiti kadur-asan nga ili ti La Union,
a taeng ti agtinawen a Dinengdeng Festival.

KALPASAN ti agarup dua a tawen manipud pannakainawna, naipasngayen ti Iloko Code of La Union. Nabuniagan daytoy, kas maitutop laeng iti probinsia a nagtaudanna a paset ti Ilokandia, iti “Ti Lokal a Language Code ti La Union.”

Ket iti daytoy nga Oktubre 25, Huebes, rambakan ti La Union daytoy historikal a pagteng a mapapati a dakkel ti kaimudinganna saan laeng nga iti pakasaritaan ti probinsia no di pay ket iti sapasap a Kailokuan. Iti dayta nga aldaw, pirmaan ni Gob. Manuel C. Ortega daytoy nga ordinansa (Ordinansa Blng. 026-2012) a kas pammatalged iti Iloko (wenno Ilokano/Iluko) a kas maysa nga “opisial a probinsial a pagsasao ti La Union” ken panangituyangna metten iti pannakaaramatna kadagiti mayataday a sektor, ken kadanggayna met laeng ditoy dagiti addan a nasional ken opisial a pagsasao (kas iti Ingles ken Filipino) iti La Union. Maangay daytoy a seremonia iti Sangguniang Panlalawigan Session Hall ti kabarbaro a Legislative Building a naipalas-ud iti solar ti Kapitolio ti probinsia.

Iti daytoy nga okasion, manamnama ti idadar-ay dagiti mabigbig a lider ti La Union a kas kadagiti bokal, dagiti mayor dagiti 19 nga ili ti probinsia ken ti Siudad ti San Fernando, ken dagiti pannakabagi dagiti nadumaduma a sektor ti kagimongan iti probinsia.

Apay a Nasken?

Manipud pay idi punganay, nagbalinen ti Iloko/Ilokano a kas kangrunaan a tawid a pagsasao ti La Union a kas met kadagiti dadduma pay a lugar iti deppaar ti Kailokuan. Ngem iti panaglabas ti panawen, madlaw a makerkerrasan ti pannakaipategna gapu iti ilalabben dagiti rimsua a di makaay-ayo a pagteng. Kangrunaan kadagitoy ti pannakaiparit idi kadagiti ubbing nga agad-adal iti elementaria nga agsao iti Ilokano no addada iti ikub ti pagadalanda. Maikadua, nagargari met dagiti ubbing ken agtutubo nga ad-adda nga agaramat iti Tagalog iti panangpapatangda agingga iti nairuamdan a kasta ket agparparang ngarud nga awanen ti kasano nga essemda nga agilokano. Pudno daytoy aglalo iti biang dagiti annak dagiti adda mabalbalinna ditoy.

Ti ad-adda ketdi a makapadanag, agsaksaknapen ti kastoy a situasion iti dandani aminen a sektor ti kagimongan ditoy, uray payen kadagiti pagopisinaan.

Daytoy ti dakkel a nakatignayan ti gobierno probinsial ti La Union a mangpadas a tumulong a mangbaringring iti situasion ita ta nasapa pay.  Ngarud, inadalna, babaen dagiti kameng ti Sangguniang Panlalawigan nga agpampanday iti ordinansa, dagiti umno a panglakagan tapno mapasiken ti konsepto nga Iloko Code ti La Union.

Maysa kadagiti adu a natakuatanda a nasingdat a pagbasaran ti espiritu ti karit ni Presidente Simeon Benigno Aquino III kadagiti umili a Filipino a naipalaon iti “10-point Education Agenda” ti administrasionna: ‘’We should become a trilingual nation: Learn English well and connect to the world. Learn Filipino well and connect to our country. Retain your mother tongue and connect to your heritage.’’

Ken mabalin nga ireppeng payen ditoy ti kaiwaywayat a tignay ti Departamento ti Edukasion (DepEd) maipapan iti “Mother Tongue-Based Multilingual Education.” Kayat a sawen daytoy nga iti biang ti Ilokandia, kas pagarigan, ti Iloko/Ilokano ti aramaten a wagas ti panangisuro kadagiti ubbing nga adda iti Grado I (mangrugi ita a tawen ti panageskuela) sa agingga iti Grado 3 (kadagiti sumarsaruno a tawen).

Ni Gob. Manuel C. Ortega
ti La Union.

Dagiti Panggep ti Ordinansa

Naipangruna a panggep daytoy nga ordinansa ti La Union, ti umuna pay laeng iti Kailokuan, ti pannakaisaknap ken pannakataginayon ti Ilokano a kas kangrunaan a pagsasao iti La Union. Nupay kasta, mapagtalinaed met latta ti nasional a pagsasao (Filipino) ken ti internasional a pagsasao (Ingles) ken dagiti dadduma pay nga adda a pagsasao iti probinsia, a kas iti Pangasinense, Kankanaey, ken Ibaloi. Ngarud, mabigbig ti karbengan ti asino man nga agindeg iti La Union nga agaramat iti paggugusto wenno nakairuamanna a pagsasao, a dinto pulos maab-abi gapu iti dayta. Uray no gammogammo dagiti agindeg, ti napateg adda panangkaykaysa ken panagkikinnaawatan iti nagbabaetanda. Iti daytoy a punto, nagimbag ketdin no amin nga agindeg iti La Union, ania man ti puli wenno tribuda, ket ammoda ti agilokano.

Ti Akem ti Gobierno Probinsial

Makaammo ti Gobierno Probinsial ti La Union ken dagiti sakupenna nga LGUs a mangiwayat a nasayaat iti pannakaaramat ti Iloko/Ilokano kadagiti administratibo a serbisioda. Mabalin nga aramatenda daytoy a kas orihinal a teksto dagiti komunikasionda ngem nasken nga adda met laeng patarusna iti Ingles ken Filipino tapno adda madadaan nga itedda a kopia no kas pagarigan adda agkiddaw.

Kastoy met laeng a sistema ti komunikasion ti nasken a masurot kadagiti maaramid a pakdaarda iti ruar (Iloko/Ilokano ti teksto ngem adda met laeng patarusna iti Ingles wenno Filipino.) Mairaman pay ditoyen ti opisial a website ti gobierno probinsial. Ken adu pay, kas kadagiti dadakkel a pasken wenno selebrasion a rumbeng a mapatibong met ti pagsasao nga Iloko/Ilokano.

Maipasetto payen daytoy a sistema kadagiti plano iti panagdur-as a sangalen ti gobierno probinsial tapno iti kasta, ad-adda a mapapigsa ti pannakaitandudo ti Ilokano a kas opisial a pagsasao ti La Union.

Iti tapaw dagitoy, nasken a mapagsanay dagiti empleado ti gobierno probinsial ken dagiti LGUs nga adda iti babaenna nga agsao ken agsurat iti nasayud nga Ilokano.

Mairaman ti GUMIL La Union (Gunglo Dagiti Mannurat
nga Ilokano iti La Union) ken dagiti chaptersna (GUMIL La Union
Youth Club ken GUMIL La Union Kiddie Club) kadagiti kangrunaan
a mangikamkampania iti Ilokanisasion iti probinsia ti La Union.
Makita iti ladawan dagiti kameng ken opisial GLU
ken a nakiparada iti 2012 San Fernando City Fiesta.

Pannakikibin Dagiti Dadduma Pay a Sektor

Iti tay-ak ti edukasion, a maysa kadagiti kadakkelan a sektor, maaramat ti Ilokano iti adu a banag, kas iti aginaldaw nga administratibo a pakaseknan ken iti panaglalangen dagiti mannursuro ken estudiante ken dadduma pay. Dagiti pagadalan iti amin a benneg, naimbag unay nga iramanda met iti bibliotekada dagiti libro iti Ilokano. Ken ikkanda metten iti pateg kadagiti agtinawen nga angayenda a parambak ti kinabaknang ti historia, lengguahe, ken kultura dagiti Ilokano ken “indigenous peoples” ti La Union.

Ilokano met ti maaramat a wagas ti panagisuro iti day care, pre-school ken primaria a kas sagudayen ti Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE). Iti sekundaria, rumbeng a mainayon met ti Ilokano a kas maysa a wagas ti panagisuro. Ket iti kolehio, addanto met dagiti baro a programa a pakaaramatan ti pagsasao nga Ilokano.

Ket no adda daydi panawen a mamulta ti estudiante nga agsao iti Ilokano iti kampus ti pagadalan, ti/dagiti metten maseknan a tao/tattao wenno institusion a mangmulta iti estudiante ken uray pay empleado ti mamulta iti P5,000 apaman a mapaneknekan ti panagbasolna wenno panagbasolda.

Iti benneg ti negosio, amin a kompania a mangipaay iti serbisio iti publiko nasken a paiwanwanda met kadagiti mayataday a probision ti ordinansa a mangigunamgunam iti umno nga aramidenda iti pannakaaramat ti Iloko/Ilokano. Maysa kadagitoy a pakaseknanda ti masansan a pannakasanay dagiti empleadoda, nangruna dagiti kahera, nga agsao a naimbag iti Ilokano.

Adu pay a sektor ti pakaipakatanto ti probinsial nga ordinansa, a pakairamanan ti salun-at, impormasion ken panaganunsio, ken ti media. Kadagiti estasion ti radio ken telebision, Ilokano laeng ti maitutop a maaramat iti panagirakurak, no la ketdi kukua dagitoy ti gobierno probinsial ken lokal. No maysa a pribado (AM station) ti maseknan, ikkan ti gobierno iti 20 porsiento a diskuento iti property tax no matun-oyanna la ketdi ti 60% ti aginaldaw nga oras ti panagirakurakna. Ket mapagtalinaedna a kasta iti unos ti makatawen. Kasta met laeng ti insentibo a maited iti FM station. No TV cable station, 20 porsiento ti maikissay a bayadanna a franchise tax basta adda 10 porsiento nga airtime iti Iloko/Ilokano a mabusbosna iti inaldaw.

Iti biang ti diario, masapul nga adda 30% nga Ilokano a linaonna tunggal bilang. Adda met magun-odna nga insentibo no la ketdi di pulos agpalta iti uneg ti makatawen.

Pangguyugoy a Premio, Tulong

Addanto agtinawen a mailatang a pundo a para kadagiti para iti kultura a proyekto a pakaaramatan ti Ilokano ken dadduma pay a nakayanakan a pagsasao iti La Union. Maibilang kadagitoy a gapuanan ti maipapan iti literatura, teatro, pelikula ken dadduma pay. Ket maikkanto iti prioridad dagiti agtutubo a makaidatag kadagiti makaallukoy a konsepto ti aramidenda a proyekto. Maidiayanto ngarud daytoy a tulong kadagiti agngayangay nga indibidual ken organisasion iti La Union a mangisayangkatto iti tumutop a proyektoda.

Ti Technical Working Group (TWG) iti maysa a panagsasangoda
tapno tubayenda ti Iloko Code of La Union.

Mangrienda iti Pannakaipakat ti Ordinansa

Addanto madutokan nga Executive Officer ken mapataudto ti maysa nga opisina a maikappeng iti Probinsial Information and Tourism Office (PITO) a mangasikaso iti daytoy a pagrebbengan. Ket kas pangrugian, addanto mailatang a pundona.

Iti ngatuen daytoy nga opisina, addan nabuangay a mangtarabay a konseho nga ipanguluan ti gobernador ti La Union ken buklen ti adu a sektor a pakaibilangan ti GUMIL La Union (Gunglo Dagiti Mannurat iti La Union), a maysa kadagiti naawis a nakipagsukog iti daytoy nga Iloko Code.

Dagiti autor daytoy nga ordinansa a bin-ig a mabigbig a bokal ti probinsia: Jose Ma. “Pepe” C. Ortega, Reynaldo M. Mosuela, Francisco “Kit” C. Ortega, Jr., Robert B. Madarang, Jr., Rolando V. Rivera, Joaquin C. Ostrea, Jr., Henry A. Bacurnay, Jr., Victoria L. Aragon, Henry B. Balbin, Ruperto A. Rillera, Jr., Manuel “Mannix” C. Ortega, Alfred Pablo C. Ortega, ken Kenneth P. Tereng.

Ket bayat ti naunday bassit a panawen a pannakamuli ti ordinansa agingga iti pannakaaprobarna, dakkel met ti naitulong ti presiding officer ti Sangguniang Panlalawigan a ni Bise-Gobernador Aureo Augusto Q. Nisce.

Nalawa ti Sakupenna

Saan laeng a dagiti naagapad iti daytoy a salaysay ti tay-ak iti panagdur-as a panggep daytoy nga ordinansa a lukagen babaen ti tulong dagiti mapagdadanggay a sektor. Adu pay a sabsabali. Ngem umdasen a kunaen a dakkel ti pangnamnamaan a makapagramut ken makapagdalapdapto a naimbag daytoy nga ordinansa iti panaglabas dagiti tawen a kas mainugot a pagtuladan dagiti dadduma a probinsia iti Ilokandia. Iti daytoy a kasapana, daytoy ti parparmataenen dagiti autor ti ordinansa a napintasto a pagdapaganna.—O

(Naipablaak iti Bannawag, Oktubre 29, 2012 a bilang.)