October 24, 2012

Iti Maika-78 nga Anibersario ti Bannawag: Dios ti Agngina!




SAAN a panangbagkat iti bukod a tugaw ngem iti laksid dagiti adu a tubeng iti panagdur-asna koma, ti pay laeng lengguahetayo nga Ilokano ti addaan iti maysa kadagiti kadur-asan a literatura iti pagilian. Ken saan manen a panangbagkat iti bukod a tugaw no ibagatayo a dakkel ti naitulong ti Bannawag iti dayta a panagdur-as. Ket pagyamanantayo met daytoy iti panangsapsappuyot dagiti readers iti daytoy a magasin.

Nairanta laeng idi a para kadagiti Ilokano iti Amianan a Laud a Luzon, kasla nagkayamkam nga apuy iti kapan-awan iti kangitingit ti kalgaw ti panagramaram ti Bannawag. Nagkayamkam iti Cordillera, iti Tanap ti Cagayan, iti akin-amianan a paset ti Tengnga a Luzon, iti Metro Manila, Mindoro ken Mindanao, agraman sumagmamano a pagilian iti Southeast Asia, iti Hawaii, ken kadagiti pagilian a ‘yan ita dagiti Ilokano a pakairamanan payen ti Russia.
Dimteng ti Bannawag iti biag dagiti Ilokano idi 1934 babaen ti panangisingasing daydi Apo Magdaleno A. Abaya (Candon, I.S.). Agpapaay idi ni Abaya a kameng ti editorial ti Graphic magazine, maysa kadagiti linawas a magasin iti Ingles nga ipabpablaak ti Ramon Roces Publications nga adda ti opisinana iti Soler, Sta. Cruz, Manila. Ngem nagkedkedan daydi Don Ramon Roces, akinkukua ken publisher ti Graphic ken dadduma pay a magasin a kas iti Liwayway, Bisaya ken Hiligaynon, ti singasing ni Abaya ta kas kunana, iti kinakirmet dagiti Ilokano, ad-adu pay dagiti napatpateg a banag a gatangenna ngem ti maysa a magasin.
Ngem di naupay ni Abaya a nangidardarirag ken ni Don Ramon iti daytoy agingga iti inted ti naud-udi ti pammalubosna— iti kondision a pamadasan laeng dagiti umuna a bilang; a kalpasan ti maysa wenno dua a bulan nga awan ngatuan ti malakuan a kopia, isardengdanton.
Anian a ragsak ni Abaya ket dagus a nagsapul iti kakaduana a mangimaton iti magasin. Iti kamaudiananna, naallukoyna da Mauro Peña (Sarrat, Ilocos Norte) nga agbalin nga assistant editor; Francisco Fuentecilla (Zambales) a kas news editor; ken Benjamin Gray (Candon, I.S.) a kas proofreader. Ket naipasngay ti Bannawag.

Naaddaan ti umuna a bilang ti Bannawag iti 10,000 a kopia a napetsaan iti Nobiembre 3, 1934 a mailako iti 10 a sentimo ti kada kopia. Naklaat ni Don Ramon ta arigna apagkimat ti pannakailako ti Bannawag iti tunggal lawas nga iruruarna. Ngarud, nagtultuloyen ti pannakaipabpablaak ti Bannawag.

Ngem dimteng ti Maika-2 a Gubat iti Filipinas idi Disiembre 8, 1941. Kapilitan a naiserra pay laeng ti Ramon Roces Publications ket naisardeng met ti pannakaipablaak dagiti magasinna agraman ti Bannawag. Nagawid met dagiti kameng ti Bannawag kadagiti bukodda a probinsia.

Kalpasan ti gubat, idi 1945, pinaayaban ni Don Ramon ni Magdaleno Abaya tapno ituloyda nga ipablaak ti Bannawag. Ngem naala met idin a mangisuro iti Philippine Women’s University ket dina mapanawan ti panagisurona. Naidiaya ngarud ti takem ken ni Benjamin Gray, ti immuna a nagpaay a proofreader, ket idi Agosto 9, 1946, isun ti baro nga editor ti Bannawag. Bayat ti gubat, daksanggasat ta natay met ni Mauro Peña, ti kaunaan idi a nagpaay nga associate editor. Ni met Fuentecilla, agpapaay met idin nga advertising manager ti Women’s World, sabali pay a magasin iti Ingles ti Ramon Roces Publications.

Tapno mabukel ti baro nga editorial staff, inallukoy ni Gray ni Atty. Narciso F. Gapusan (Cauayan, Isabela) nga agpaay a managing editor, ni Anselmo Dacanay (La Union) a kas proofreader, ken ni Juan B. Quimba (Solano, Nueva Vizcaya) a kas news ken poetry editor.
Idi naglusulos ni Gray a kas editor idi Agosto 8, 1949 tapno agtrabaho iti maysa a korporasion ti gobierno, nadutokan ni Gapusan a baro nga editor; nagbalin met ni Quimba a news editor; ken naala ni David D. Campañano (Burgos, Ilocos Norte) a movie ken comics editor. Kinaykayat met ni Dacanay ti nagtalinaed a proofreader.

Iti panawen ni Gapusan a kas editor, addaan laeng ti Bannawag iti uppat a kameng. Ngem gapu ta adu ti agkidkiddaw a readers nga agipablaak koma ti Bannawag iti ad-adu a nobela ken sarita, kiniddaw ni Gapusan ti pannakanayon ti bilang ti staff a mangiggem iti benneg ti literatura. Isu nga idi 1953, nadutokan ni Nicolas Guerzon (Candon, Ilocos Sur) a kas literary editor.

Nagtalinaed ni Guerzon iti puestona iti uneg ti dua a tawen. Simmukat kenkuana ni Marcelino A. Foronda, Jr. (Santa Maria, Ilocos Sur) a kadagita a panawen, nalataken kadagiti readers ti Bannawag gapu kadagiti sinuratna. Kas literary editor, ginuyugoy ni Foronda dagiti mannurat nga Ilokano nga agsuratda koma iti ad-adu a sarita ken nobela iti Ilokano a saan ketdi nga iti Ingles. Ngem napilitan a naglusulos ni Foronda iti trabahona idi Hunio 4, 1956 tapno ituloyna ti panagbasana idiay Espania. Simmukat ngarud kenkuana ni Constante C. Casabar (Narvacan, Ilocos Sur) a kas literary editor.

Kalpasan ti 12 a tawen, naglusulos ni Gapusan a kas editor. Agpapaay met idin ni Casabar a managing editor ket isun ti nangala iti puesto ni Gapusan. Adda met idin iti Bannawag ni Gregorio C. Laconsay (Natividad, Pangasinan) ket isu ti nagbalin a managing editor. Dagiti dadduma pay a kameng idi ti Bannawag: Campañano, comics editor; Guillermo R. Andaya (Bacarra, Ilocos Norte), literary editor; Juan A. Alegre (Banna, Ilocos Norte), news editor; ken Juan S.P. Hidalgo, Jr. (Rosales, Pangasinan), poetry editor ken proofreader.

Pinanawan ni Casabar ti puestona idi Oktubre 15, 1965 tapno mapanen agnaed idiay Canada, kaduana ti pamiliana. Nadutokan ni Laconsay nga editor; ni met Andaya ti managing editor. Nadutokan met ni Hidalgo a literary editor idinto a nagtalinaed ni Campañano a comics editor ken ni Alegre a movie editor. Naala met ni Jose A. Bragado (Santa, Ilocos Sur) nga agpaay a proofreader.

Tawen 1966 idi gatangen ni Brig. Gen. Hanz M. Menzi ti Ramon Roces Publications a mangipabpablaak iti Bannawag ken pagpapaayan idi ni Gregorio C. Laconsay a kas editor. Nabaliwan ti nagan ti publikasion ket nagbalin a Liwayway Publishing, Inc. (LPI). Iti daytoy met laeng a tawen a naglusulos ni Juan A. Alegre a kas movie editor ti Bannawag tapno agtrabaho iti Opisina ti Presidente (ti Filipinas). Naala ngarud ni Dionisio S. Bulong (Sta. Teresita, Cagayan) a kas proofreader. Sumagmamano a bulan kalpasanna, naglusulos met ni Guillermo R. Andaya a kas managing editor tapno agsagana iti bar examination (nagretiro a Presiding Judge iti Branch 53, Regional Trial Court, Lucena City). Naala ngarud met ni Herminiano Calica (Aringay, La Union) a kas kameng ti editorial staff.

Nareorganisa ti editorial staff ti magasin idi madutokan ni Juan S.P. Hidalgo, Jr. (literary editor) a kas circulation manager ti LPI a nakaigapuan met ti pannakaala ni Adamson University Prof. Ruperto Ferido (Salcedo, Ilocos Sur) a kas proofreader. Ngem di nagbayag ni Ferido iti Bannawag; nagari ti ayatna iti panagisuro ket nagsubli iti Adamson. Maysa met laeng a mannursuro ti nangsukat kenkuana, ni Casimiro Is. De Guzman (Urdaneta, Pangasinan).
Idi madutokan ti editor ti Bannawag a ni Gregorio C. Laconsay a kas assistant editorial director  ti LPI idi 1973, simmukat kenkuana ni David D. Campañano a kas editor. Nadutokan ni Bulong nga associate editor. Nakasubli met idin ni Hidalgo iti editorial ket nadutokan a literary editor (dati a puestona sakbay a nagpaay a circulation manager), napagbalin met a news editor ni Jose A. Bragado; proofreader met ni De Guzman. Iti dayta met laeng a tawen, nayakar ti opisina ken planta ti LPI iti Pasong Tamo, Makati City. Saanen a simmurot ni Calica ta kinaykayatna ti nagtrabaho iti Department of Public Information (Philippine Information Agency itan).

Nagretiro met ni Campañano a kas editor ti Bannawag idi 1978. Simmukat ngarud ni Bulong a kas editor; nadutokan ni Hidalgo a kas associate editor; literary editor met ni Bragado; news ken comics editor ni De Guzman ken naala ni Clesencio B. Rambaud (Pinili, Ilocos Norte) a kas proofreader.

Idi 1983, naglusulos ni De Guzman tapno makadennana ti pamiliana iti Urdaneta, Pangasinan. Ket iti umuna met a gundaway iti pakasaritaan ti magasin, nangayab iti babai a mannurat nga agpaay a kameng ti Bannawag— ni Hermilinda T. Lingbaoan (Peñarrubia, Abra). Naglusulos ni Lingbaoan idi 1988 tapno agtrabaho iti University of the Philippines Press ket naayaban met ni Prudencio G. Padios (Sta. Teresita, Cagayan) a sukatna.

Naglusulos met ni Bragado idi 1997 tapno tumulong a mangimaton iti negosio ti pamiliada. Nareorganisa manen ti editorial staff ket nadutokan ni Rambaud a kas literary editor; ni Padios a kas news & comics editor; ken naala met ni Eliseo B. Contillo (Narvacan, I.S.) a kas proofreader.

Iti sumuno a tawen, nagretiro met ni Hidalgo a kas associate editor. Nadutokan ni Rambaud a sukatna; naital-o met ni Padios a kas literary editor; ni Contillo a kas news & comics editor; ken naala ni Juan Al. Asuncion (Sarrat, Ilocos Norte) a kas proofreader.

Idi 2005, nayalis ti opisina ti Bannawag iti Manila Bulletin Publishing Corp. a nangimaton metten iti magasin ken kadagiti kakabsat daytoy a magasin ken pagiwarnak (Liwayway, Bisaya, Hiligaynon ken Balita). Iti dayta met a tawen a nagretiro ni Bulong a kas editor ti magasin. Kinaykayat metten ni Contillo ti nagawid iti ilina tapno makadennana ti pamiliana.
Iti kaadda ti Bannawag iti salinong ti Manila Bulletin, nadutokan da Rambaud, Padios ken Asuncion a mangedit iti magasin kas associate editor (managing editor idi agangay), literary editor, ken entertainment editor, kas panagsasaganadda. Ngem nagpa-Canada ni Padios idi 2006 ket naayaban ni Ariel S. Tabag (Sta. Teresita, Cagayan) a mangpunno iti pagkurangan ti bilang dagiti kameng ti magasin. Nadutokan ni Tabag nga entertainment editor (nainayon ti akemna a poetry editor idi agangay).

Iti kaadda ti Bannawag iti Manila Bulletin, nagbalin a dekolor ken naikadakkel ti rukodna. Ngem napatpateg ngem iti pisikal a nagbaliwanna ti panagtalinaedna a magasin a maipagpannakkel ti puli a nangsapsappuyot kenkuana sipud naipasngay daytoy 78 a tawenen ti napalabas.--Cles B. Rambaud, Bannawag Editor


(Naipablaak iti Bannawag, OKtubre 29 ken Nobiembre 5, 2012 a bilang.)




No comments:

Post a Comment