Pannakatulaw ti Lengguahe

AYONAK ti kinuna ni Ma’am Marlyn G. Del Rosario (“Ti Makunami,” Mayo 26, 2014), a maul-ulawen dagiti mangisursuro manipud iti Kindergarten agingga iti Maikatlo a Grado mainaig iti programa ti Departamento ti Edukasion a Mother Tongue-Based Multilingual Education wenno MTB-MLE. Babaen daytoy a programa, mausar ti bukod a pagsasao a kas pangisuro kadagiti ubbing; iti kasta, nalaklaka a maawatanda dagiti leksionda ken maaddaan dagiti ubbing iti wayawaya a mangyebkas kadagiti kapampanunotanda maipanggep iti leksionda ta bukoddan a lengguahe ti maar-aramat, saanen nga Ingles (a dida met ammo nga isao) ken Filipino (nga adda latta met dagiti di makasao iti daytoy).

Idi damo, marigatan dagiti mangisursuro a mangipakat iti MTB-MLE ta agkurang dagiti libro a maaramat. Malaksid iti dayta, nupay ammoda met ti agsao iti Ilokano ta napeklanda la ngarud nga Ilokano, agngatangatada pay iti umno nga ispeling dagiti balikas nga Ilokano. Pagsayaatanna ta adda dagiti seminar a naang-angay, pagyamanan iti GUMIL, iti tulong ti Bannawag, ta nalawlawagankami iti husto nga ispeling dagiti balikas.

Ngem ne, no kaano pay a medio makasursurokami a titser (Grado Uno ti isursuro ‘toy numo), sabali man met manen ti ispeling a paus-usarda, partikular ditoy Ilocos Norte. Pagarigan dayta balikas a “dua,” “duwa” kanon. Isu a ‘diay balikas nga “agduadua,” maisurat metten nga “agduwaduwa” a no baliksem, “ag-du-wa-du-wa.”

Saankami nga eksperto iti lengguahe ngem patienmi a saan a kasta ti umno a pannakaisurat ti balikas a “dua.” No usaren ti sentido komon, saanmo la ketdi nga ibaga iti asino man ti kastoy: “Duwa a gasut ti utang mo kaniyak. Saan ka koma nga agduwaduwa.” Maibalikas a: “Du-wa a ga-sut ti u-tang mo ka-ni-yak. Sa-an ka ko-ma nga ag-du-wa-du-wa.” Nakangngegamon a lugar iti Ilokos ti kasta? Sa ket kastan ti isuromi kadagiti ubbing? Saan ngata nga “ag-du-wa-du-wa” dagiti ubbing iti isursuromi?

Ket saan laeng a dayta ispeling ti parikut, pati ti panagusar iti “a” ken “nga.” Ti ammomi, mausar ti “a” no ti sarunuenna a balikas ket mangrugi iti uni ti consonant (pauni), kas koma “a nuang, a libro, a pato.” Ti met “nga,” mausar sakbay ti balikas a mangrugi iti uni ti vowel (paaweng), kas koma “nga aso, nga NTA, nga itlog.”

Ngem saan metten a kasta. Ti “nga,” mausar kanon, maibatay iti uni ti letra a paggibusan ti mangsaruno iti daytoy a balikas. Kas koma iti daytoy: Awan libro (aggibus iti vowel sound nga “o”) ti ligatura a “nga” ti sumaruno uray ania ditan ti pangrugian ti sumaruno a balikas— kas koma, Awan libro nga maar-aramat…  Adda asok (aggibus iti consonant sound a “k”), mausar ti ligatura nga “a” uray ania ditan ti pangrugian ti balikas a sumaruno, kas koma, Adda asok a agtaraytaray. Adda asok a napintas.

Malaksid iti daytoy a pakatikawan dagiti mangisursuro, mairaman pay dita ti panamagsisilpo kadagiti balikas. Iti Nasantuan a Biblia (Nasantowan a Bibliya?), naisurat iti Isaias 49:2 ti “Pinagbalinna dagiti saok a kas natadem a kampilan; sinalaknibannak kadagiti imana….” Ngem no matuloy ti kayat dagiti pangulo ti DepEd, kastoy no kuan ti pannakaisuratna: “Pinagbalin na dagiti saok a kas natadem a kampilan; sinalakniban nak kadagiti ima na.” Ta kas kunada, “Maisina ti pronominal adjective kadagiti sao a pakaipayan na” ken “Maisina ti pronoun a maaramat a kas subject ti sentence wenno sao iti predicate.”

Kas nakunakon, sentido komon laeng ti usaren. Biddut dagiti kayatda a paaramid kadakami a mangisursuro. Ay-aykami pay ta dakami ti agbalin nga instrumento iti pannakaipakat daytoy a biddut. Saankami a makapagreklamo. Awan ti pagpilianmi. Ngem ti pudno, a kas kuna met laeng ni Ma’am Marlyn G. Del Rosario, dagiti ubbing ti ad-adda nga agbalin a nakakaasi. Ket no dakami a titser ket agbalin nga instrumento iti pannakatulaw ti lengguahetayo, maitultuloyto daytoy babaen dagiti ubbing nga isuromi. (Leonora G. Melchor, Batac City, Ilocos Norte)


(Naipablaak iti Bannawag, Hunio 23, 2014 a bilang.)