Iti maysa a napasnek a panagpaliiw, mabalin a maibilang ti kairuruar a libro a “Samtoy: Ang Aming Mga Kuwento” a maysa a napateg a panangpadas tapno maidaslag iti nalawlawa a paset ti kinarungbo ti Literatura Ilokana.
Para kadagiti Ilokano, ad-adda a marikna ken agbalin a naun-uneg ti kaipapanan ti maysa a sinurat no mabasa ken mayebkas iti bukodda a pagsasao. Adu ngamin kadagiti balikas iti Iluko wenno Ilokano ti awan ti maitutop a kaibatoganda iti sabali a pagsasao. Ngem saan met ngarud a mabalin nga isina wenno iputputong ti Literatura Ilokana, saan laeng nga iti dakdakkel a ladawan ti nailian a literatura, no di pay ket iti sangalubongan. Isu a maitutop laeng a taliawen dagiti talibagok dagitoy a sinurat uray no naipatarusda laeng iti sabali a pagsasao.
Babaen ti pannakaipatarus dagiti sarita iti sabali a pagsasao, maisaknap ti kinadaeg ti literatura dagiti Ilokano aglalo ta iti daytoy a gundaway, naipatungpal daytoy a panangiwayat babaen ti regget dagiti agtutubo a mannurat nga Ilokano. Gapu iti kinaganusda pay laeng ken kinaregtada gapu iti kinaagtutuboda, ad-adda a maipalawagda dagiti napaypayso a mapaspasamak kadagiti disso a nakayanakanda.
Mabasa iti daytoy a libro no kasano nga iladawan dagiti mannurat dagiti impormasion, kinapudno ken kasasaad ti lugarda; no kasano nga ipariknada dagiti ladawan ti biag, ken; ti panangiyam-ammoda iti aglawlaw ken dagiti paspasamak iti biag ni Ilokano. Babaen dagiti sarita, nalawag nga impaay dagiti mannurat dagiti tugot a mangiparikna ken dagiti singasing tapno maikalintegan ti kinarayray ti bukodda a puli.
Sakupen met dagiti sarita no kasano a risuten dagiti agak-akem dagiti parikut a mangipaduyakyak iti kinaasino dagiti Ilokano: ti panagpampanunotda, aramid ken kasano ti panangibilangda iti bukodda a bagi.
Iti daytoy a panangipalawag dagitoy agtutubo pay laeng a mannurat, impariknada kadagiti agbasbasa a no dadduma, agballigida ken no dadduma, pasetda met ti pannakapaay. Ditoy pay a mapneknekan a saan a maisupsupadi ti maysa nga Ilokano kadagiti dadduma a puli. Iti sabali a pannao, masapulan ken mapasingkedan met ti maysa nga agbasbasa ti bukodna a bagi ti kasasaad dagiti tattao kadagiti naipatarus a sarita.
Pinadas pay dagiti mannurat ti agaramat kadagiti makaawis a balikas tapno makaparnuayda kadagiti naisangsangayan a panagrikna ken padas dagiti agbasbasa.
Mabalin nga ibilang a maysa a wagas ti baro a panagtakuat ti panangbasa kadagiti naipatarus a sarita. Mabalin pay a kunaen nga agpaay dagiti sinurat a maysa a napateg a kasuratan wenno pammaneknek kadagiti nabayagen a natakuatan a banag ken paspasamak nga inrusrusat ken inar-arapaap dagiti Ilokano iti panagkita dagitoy nga agtutubo pay laeng a mannurat.
Iti panangbasa kadagiti sinurat, kasapulan ti naannad a panangamiris kadagiti kangrunaan nga elemento ti maysa a sarita. Babaen ti napasnek a panangbasa, maapiras dagiti napapateg a detalye ken ad-adda a maawatan ken masungbatan dagiti saludsod dagiti panagduadua.
Iti pananganag kadagiti detalye ken napnuan rikna a pangipalawag dagiti mannurat, ad-adda lumawag ti pangawattayo kadagiti kaipapanan dagiti mensahe a kayatda nga ipalawag.
Adda sumagmamano a pagkamtudan ken limitasion dagiti sarita ngem lagipentayo koma a kadawyan a panggep dagiti panangamiris iti literatura ti panangammo iti kinarikut ken pagkapsutan ti maysa a sinurat. Babaen ti nasidap a panangsaripatpat kadagitoy a panglakagan, ad-adda laeng a mapabileg ti panangraemtayo iti maysa a sinurat, ken mayonan pay ti panangipategtayo iti maysa a sarita. Iti ababa a pannao, mangipaay met ti panangamiris kadagiti pagkapsutan dagiti sarita ti ad-adu a pannakaawat ken linglingay dagiti agbasbasa.
Kanayon a maaw-awagan ti Amianan a lugar dagiti managdappat nga Ilokano. Kadawyan nga umakar-akar dagiti Ilokano kadagiti nagduduma a paset ti lubong tapno matungpal dagiti arapaapda iti nadur-as a panagbiag.
Iti panagbasa kadagiti sarita, makabirok iti baro a regta ken baro a pannakaawat kadagiti arapaap dagiti Ilokano.
Ken kas koma iti pangusat dagitoy managdappat nga Ilokano kadagiti baro a lukat a daga, iti pangipatakderda kadagiti pagtaenganda, panagmula ken panangnamnamada iti naan-anay a kabaelanda tapno agbiagda a narang-ay iti baro a lugar, kalikagummi nga agballigi koma dagiti gagem daytoy a libro.
Kayatmi man ngarud a buloden ti pakauna ni Ariel S. Tabag a nangipatarus kadagiti sarita iti libro a “nalawlawa ken ad-adda pay a namaris a ladawan ti agur-uray kadagiti mannurat ken mangipatarus iti Literatura Ilokana tapno maisaknap daytoy iti sangalubongan,” ket iti daytoy a gundaway nga idanonko ti di magatadan a panagraemko amin kadakuada.
--JIM P. DOMINGO
Tuguegarao, Cagayan
(Naipablaak iti Bannawag, Marso 26 a bilang iti seksion a "Ti Makunami.")
No comments:
Post a Comment