Ni PEDRO G. ESPADA, JR.
Ta ngamin itandudo ti nariingan a pagsasao ti pannakapasantak ken panangipannakkel iti bukod a kultura…
MAYSA kadagiti kangrunaan a pakaseknan ita dagiti pagadalan ti pannakaipasagepsep kadagiti adalanda ti panangaramat dagitoy iti nariinganda a pagsasao.
Namunganay daytoy baro a panagregget dagiti pagadalan a pannakaaramat ti nariingan a pagsasao wenno iti maaw-awagan pay iti “mother tongue” wenno “mother language” iti kinapudno a mangrugi koma maasa ti maysa nga ubing iti pagsasao nga ar-aramatenda iti pagtaengan ken iti komunidadda. Daytoy koma nariingan a dila ti mangmuli iti personal, sosial ken kultural a saguday ti maysa nga ubing nga aramatennanto iti panagdakkelna.
Iti pannakapaay ti tallopulo a tawen a pannakaisayangkat ti bilingual education iti sistema ti edukasion, napaneknekan nga adu met a paset ti kultura ti nagpegpeggad, napukpukaw ket adda payen dagiti puli ti mangibain iti bukodda a kultura. Ita laeng a naan-anay a napaneknekan a ti panangaramat iti bukod a pagsasao ti mangparugso iti pannakailungalong, pannakaanninaw ken pannakaadal ti naballigian a kababalin ken pannakayebkas ti kinangayed ti kannawidan ti maysa a puli.
Gapu iti daytoy a pannakaamiris iti kinapateg ti pannakaipaganetget ti kinapateg ti nariingan a pagsasao, nautob met ti kinapateg ti umuna a lengguahe iti pannakaparang-ay ken pannakaitandudo ti kannawidan. Babaen ti nariingan a pagsasao, nalaklaka a trataren, awaten ken makinaig ti ubing iti sabsabali a tattao.
No natarusen ti pannakaaramat dagiti ubbing iti nariinganda a pagsasao, ammoda metten ti kaipapanan dagiti balikas nga aramatenda ket iti kastoy, maipasindayagdan ti kinadaeg ti kulturada, maaramatda tapno mayallaallatiwda kadagiti dadduma a tattao ti kinabannuar dagiti appoda, makayebkas wenno makaputarda kadagiti daniw a mangpangayed iti kabibiagda ken iti lugar a pagnanaedanda. Babaen pay ti nariinganda a pagsasao, maanagda ti kinaabunaw ti natural a kinabaknang ti lugarda, maipakaammoda dagiti napapateg a pasamak iti historia, ken mairekordda dagiti dadduma a pasamak, leyenda ken dagiti sarsarita nga impatpateg dagiti appoda.
Agpayso nga adun ti nagdur-asan ti siensia ken teknolohia a kas koma iti panagaramat iti kompiuter, ngem kasapulan pay laeng nga ilungalong ti pannakaaramat ti nariingan dagiti ubbing a pagsasao kadagiti libro ken dadduma pay a pablaakan. Kasapulan pay laeng a guyugoyentayo dagiti ubbing nga agdengngeg kadagiti programa iti radio a mangar-aramat kadagiti natibo a pagsasao tapno maawis dagitoy nga ubbing a mangraem ken mangayat iti bukodda a kultura ken agnanayonto nga ipatpategda dagitoy sadino man a paset ti lubong ti pakaipurpuruakanda.
Saan kadi a nasayaat met no ikalikagumtayo kadagiti annaktayo a ti bukodtayo a pagsasao ti aramatenda iti panagsurat wenno panagteksda kadatayo, kadagiti appoda, kakabagian ken gagayyemda. Iti kastoy a mapasamak, maitandudo ken maipateg pay ti bukod a pagsasao. No aramatentayo ti bukod a pagsasao iti sadino man a lugar, saantayo a maipusing iti bukodtayo a kultura.
Iti pay panangaramattayo iti bukod a pagsasao iti sadino man a lugar wenno pasamak, mapasantak met ti bukod a kultura ket babaen itoy, ramrabakantayo ti bukodtayo a puli agraman dagiti maipatpateg a naisangsangayan a saguday a naidumduma kadagiti sabsabali a kultura. –O
(Naipablaak iti Bannawag, Oktubre 10, 2011 a bilang.)
No comments:
Post a Comment