Disiembre 12, 2011

SARITA
4 Ti Bukodda a Belen
Ariel S. Tabag

NOBELA
16 Dagiti Bituen iti Imatangda (7)
Jose A. Bragado
32 El Guapito (46)
Dionisio S. Bulong

DANIW
6 Desaparecidos
Roy V. Aragon
18 No Apagkidem
Rosalie V. Calpito
22 Biag ni Lam-ang (6)
Bersion ni Leopoldo Y. Yabes

SALAYSAY
8 Gapu Ta Daytoy ti Linteg (14)
Hues Joven F. Costales (Ret.)
12 Nabalsan ni GMA?
Neyo Mario E. Valdez
38 Tilapia iti Pinagayan, Napintas a Pamastrekan
Leilanie G. Adriano
40 Baro a Barayti ti Patatas a Para iti Patad
Reynaldo E. Andres

KOMIKS
24 Miks & Tiks
26 Dagiti Bannatiran iti Bantay Maoac-oacar (48)
28 Tres Muchos (29)

KOLUM
10 Kas Kuna ni Manang Imee
14 Dear Judge
19 Dear Doc
31 Okeyka, Apong
34 TIPS
37 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
42 Padasem Daytoy, Kailian
44 Ading Kosinera

PAGLINGLINGAYAN
45 Carefully, Bump the Head, Kdp.
46 Showbiz
48 Sinniriban
48 Sapukas
48 Sudoku
48 Aggarakgaktayo

DADDUMA PAY
2 Ti Makunami
7 Manipud iti Editor
15 Tao, Lugar, Pasamak
17 Siled ti Kararag
20 “Wen, Inang, Kagurguranak ni Ma’am!”
21 Naimas ti Tinubong ni Manang Flor
33 Txtm8
35 Ti Gasatmo Ita a Lawas
38 Ammuem Pay Dagitoy

Idiay Dakkel a Balay

Sarita ni RONNIE ES. AGUINALDO

Iti ipapanna iti “dakkel a daga,” idiay ayan ti “dakkel a balay,” adda naammuanna… wenno naammuanda amin…



INKIDEMKO ti panagluak tapno diak makita ti panangalun-on ti angep iti kasla nakakubukob a pag-ong nga Isla Camiguin. Kasla ngamin makitkitak ti kinaragsakmi kadagiti kapatadak a pinanawak iti isla. Agkakaatagda la ketdi manen nga agiinnangaw a kas iti masansan nga ar-aramidenmi no kasta a tiempo ti panaginana iti kastoy nga agmatuon. Wenno kasda met laeng kaniak a kasla nabayagen a naulila nupay itay laeng a nagpipinnakadakami?

Napasennaayak. Maysa laeng ti kapkapnekak: naunday a panawen ti palabsen santo manen agkikitakami— no agkikitakamto pay.

Intugotnak ni Lolo Ambo iti panagawidna idiay Villa, Santa Teresita– idiay aw-awagan idi ni tatang iti “dakkel a daga”—kalpasan a naitanemmi ni tatang idi kalman, a kas met laeng iti napagteng ni nanang idi bassitak pay. Natay gapu iti sakit a dimi napaagasan. Inlakomi ti sangkabassit a sanikua a nagrigrigatanna. Diak umannugot idi damo—a kas met iti panagkedkedko a sumurot kenkuana. Ta ania ti agur-uray a gasatko iti pangipadpadanna kaniak? Ngem naallukoynak met laeng ta inkarina a nayonannanto ti pagenrolko. Nabayagen a tinartarigagayak ti makapagtuloy nga agadal nupay duapulokon. Isu laeng ti ammok a mabalin nga igamko a mangsapul iti rang-ay nga inar-arapaap ‘di tatang.

Nalaka ti panangilako ni Lolo Ambo iti daga. Sayang. Ngem kasla awan aniamanna kenkuana. Para kenkuana, nasaysayaaten ngem ti pagnumaran ti sabali inton awanakon iti Camiguin.

“No adda kasapulam, asino ti pagtarayam ditoy?” kuna pay ni Lolo Ambo. Awan ngamin ti masao a kabagiak iti Camiguin. “Ken ania ti masakbayam ditoy?”

Adda puntos ni lolo. Naimatangak no kasano nga inlumlom ‘di tatang ti amin a sikona tapno laeng sumayaat met ti panagbiagmi. Ngem awan man laeng nagmukasanna. Ngem naragsakkami met uray bassit ken di pay nakaraman iti semento ti balaymi.

Napasennaayak iti pannakalagipko iti dayta. Kaasi pay dagiti muyong iti aglawlaw ti balay ta awanen ti mangtaripato kadagitoy. Naidawatko laengen a saan a baybay-an dagiti gagayyemko dagiti mula.

Diak immannugot nga ilakomi pati ti balaymi, wenno kalapaw a kas kuna ni tatang nupay panakkelen met iti panagkunak ken napintas a buyaen ti sumileng pay a tarikayona gapu iti nasayaat a pannakatagibenna. Intedko ti pammalubos a pagyanan pay laeng dagiti kapatadak.

Naun-uneg manen a sennaay ti pinasutko. Talaga gayam a narigat ti pumanaw. Namrayak laengen nga insurot ti panagkitak kadagiti malabsanmi a flying fish, kadagiti agtabbuga a baliena ken kadagiti agsaning-i a balalang a pasaray agparang iti sanguanak. Ket nabukel ti maysa a kari: agsubliakto iti Camiguin.

(Matungpal ngata daytoy kangrunaan nga agbibiag ti karina, Kailian? Ala, mapanmo man lukiben iti magasin, Disiembre 5, 2011 a bilang.)

Ilokano a Samiweng Para Agkasangay

Innalami lattan ti Ingles a notasionna iti YouTube, Kailian. Kastoy man:

Title of the song is "Padapadakam", the only Ilocano Birthday Song. This is the Pinili (Ilocos Norte) version. Lyrics supplied by Ely Ludy F. Bravo & Cles B. Rambaud. Abrelata Singers: Ariel S. "Asseng" Tabag & Noli S. "El Balo" Dumlao, characters of "Miks & Tiks" graphic serial. Video by: Cles B. Rambaud. Lighting Supervisor: Juan Al. Asuncion



here's the lyrics:

Padapadakam'
(Pinili, Ilocos Norte version)

Padapadakam' a siraragsak/ A kumablaaw mangipaduyakyak/ Ta nagtengan ti aldaw a pannakayanak/ Ni (nagan ti agkasangay) a napnuan gasat.

Balangat a naurnos dagiti sabsabong/ Nga umaymi kenka isaad dita ulom (adda mapan mangisaad iti korona iti agkasangay)/ Kasta met a yawatmi kenka/ 'Toy naindayawan unay a palma (adda mangyawat iti palma wenno sabsabong iti agkasangay).

Sapay iti Dios ta ilayonna koma/ 'Ta salun-atmo, biag ken regta/Ken 'ta pintasmo a nagpaiduma/ Nga ap-apalan dagiti kas kenka.

Pamaskua nga ay-ayam, naiballaag nga annadan

Pangpanggepenyo kadi a sagutan dagiti ubbing pay nga annakyo wenno dagiti annakyo iti buniag kadagiti ay-ayam itoy a Paskua?

Agannadkayo, kuna ti maysa a party-list a diputado gapu iti kunana a pannakatakuat ti kaadda ti sabidong iti adu nga ay-ayam a mailaklako iti Filipinas nangruna iti Paskua.

Mainaig itoy, kiniddaw ni CIBAC Party-list Rep. Cinchona Cruz iti Kongreso ti pannakapanday ti linteg a mangpapigsa kadagiti pagalagadan a mangsiput iti pannakailako ken pannakapartuat dagiti ay-ayam ken dadduma pay a sagut iti Paskua a saan a makapatar iti pagbatayan-iti-kinatalged nangruna kadagiti nausar a ramen iti pannakaaramidda.

Kuna ni Dip. Cruz a maibatay iti panagadal ti non-government organization nga Eco Waste Coalition, 29 porsiento kadagiti mailaklako ita nga ay-ayam ti natakuatanda nga addaan iti di nakurkurang ngem maysa a makasabidong a ramen a kas koma iti lead, chromium, mercury, cadmium, antimony ken arsenic.

Kuna ni Cruz a maibatay met iti panagadal ti International Agency for Research on Cancer iti U.S.A., natakuatan a ti chromium, makapakanser; ti cadmium, makadadael iti bara; ti cadmium ken antimony, agpada met a makapadakes iti kidney; ti mercury, makadangran iti utek, tian, resistansia, kadagiti bara, kidney, kudil ken kadagiti mata; ti met arsenic, makadangran iti tian, kadagiti bagis ken iti kudil.

(Naipablaak iti Bannawag, Disiembre 5, 2011 a bilang.)

Kindergarten, kapilitanton kadagiti 5-ti-tawenna nga ubbing, segun iti gakat

Manamnama ti inkapilitanton a panagatendar dagiti ag-5-ti-tawenna nga ubbing iti kindergarten, kas maibatay iti House Bill 3826 nga am-ammo pay a kas Kindergarten Education Act 2001.

Inaprobaran metten itay lawasna ti Senado ti bukodna a bersion ti gakat iti panangesponsor ni Sen. Edgardo Angara.

Gapu met itoy, maidatagen dagitoy dua a bersion (ti inaprobaran ti Kamara ken ti inaprobaran ti Senado) iti bicameral committee tapno maurnos dagiti naggigidiatanda.

Kinuna ni Sen. Angara nga iti manamnama a pannakapanday ti linteg maipanggep iti inkapilitan a panagbasa dagiti ubbing iti kindergarten, ken iti dua a tawen a mainayon a panagadal dagiti estudiante iti haiskul, ad-addanton a maitag-ay ti kalidad ti edukasion iti Filipinas.

(Naipablaak iti Bannawag, Disiembre 5, 2011 a bilang.)

BAGUIO CITY CHARACTER POEM WRITING CONTEST 2011

BAGUIO CITY CHARACTER POEM WRITING CONTEST 2011. Naiwayat ti Baguio City Character Poem Writing Contest 2011, iti babaen ti tema a “Sustaining the Growth of Baguio through Teamwork and Character Building,” nga inlungalong ken indauluan ni City Councilor Philian Louise Weygan-Allan, idi Nobiembre 16, 2011 iti Baguio City Hall Multipurpose Hall. Nakipartisipar ditoy ti 17 nga estudiante a nangibagi kadagiti sekundaria iti sibubukel a siudad, addaan ti salip iti lima a kababalin a pagindurogan dagiti daniw (pannakapnek, kinamanagpartuat, kinatibker pakinakem, kinaanus, kinamanagparnuay). Ni dati a Councilor Galo Weygan ti nangbuniag iti Baguio City a kas Character City babaen ti motto “Character Transformation Towards a Better Baguio.” Nakatakder iti likud dagiti nangabak iti nasao a salip, kaduada dagiti kameng ti konseho ti Baguio City a da Philian Louise Weygan-Allan ken Betty Lourdes Tabanda (maikapat ken maikalima iti kanigid), ken da Juliet Sannad a nagpaay nga emcee ken FBASECA President Milandre Rusgal a pangulo dagiti proctor. Nakatugaw iti sango dagiti kameng ti hunta dagiti hurado a da (agpakanawan): Deacon Lynne Fiag-oy, Florenda Pedro, Padma Perez ken Junley Lazaga.

(Naipablaak iti Bannawag, Disiembre 5, 2011 a bilang.)

Kapipintasan a Pelikula Kadagiti Rehion, Mabuya iti Philippine Arts Festival 2012

Di Pay Naluto, Naibusen
Ni ANGELO 'ELOY' PADUA

Kapipintasan a Pelikula Kadagiti Rehion,
Mabuya iti Philippine Arts Festival 2012


NO Pebrero ti mangngegmo, ania ti mapanunotmo, ‘bagis?

Siempre, ayat, aya? Bulan ni ayat. Valentino-Valentina.

Ngem kadagiti adipen ti arte, daytoy ti tiempo ti arte iti Filipinas.

Iwayat manen, ‘bagis, ti National Commission for Culture and the Arts (NCCA) ti Cinema Rehiyon.

Maysa daytoy a festival dagiti pelikula, ‘bagis. Ngem saan a kasla Metro Manila Film Festival daytoy. Saan a salip. Ketdi, panangipabuya kadagiti kapipintasan a pelikula kadagiti rehion.

Kinapudnona, maikapat daytoyen a Cinema Rehiyon, ‘bagis. Ket itoy a gundaway, maangay iti Bacolod City, Negros Occidental.

* * *

Panggep ti nasao a festival ti mangipaay kadagiti apagsulbod a filmmaker kadagiti rehion a mangipakita iti naidumduma a kultura babaen dagiti pelikula a ti estoriada, agindurog kadagiti rehion ken nausar ti bukodda a lengguahe, maysa a baro a wagas ti panagipelikula gapu ta dagiti agdudupudop itan nga indie films addaandan iti pormula— naala kadagiti nasipnget nga eskinita, ken mariprippuog a pasdek iti siudad a nagnunog kadagiti tema kas iti kinakurapay ken seks.

Di ketdin baro ken naidumduma dayta, ‘bagis?

* * *

Kinapudnona, maysa ti Cinema Rehiyon kadagiti pito a kangrunaan a proyekto ti Philippine Arts Festival 2011 (PAF).

Idauluan ni Dr. Miguel Rapatan, maiwayat daytoy iti Pebrero 8 agingga iti 11, 2012.

Maipabuya ditoy dagiti abbaba ken full-length a pelikula manipud kadagiti rehion. Dagiti mapili kadagitoy, maipabuyada manen iti tampok nga aldaw ti festival. Addanto dagiti forum ken panagpapatang sakbay ti film festival.

Daytoy met a festival ti nangtignay kadagiti rehion a mangirugi met iti bukodda a a tignay iti panagipelikula. Mairaman ditoy ti Bacolod, Baguio, Cagayan de Oro, CALABARZON, Cebu, Davao, Pampanga, Samar, Western Mindanao.

Kaaduan kadagitoy a grupo, ‘bagis, ti sinupsuportaranen ti NCCA.

* * *

No madlawmo, ‘bagis, malaksid iti Baguio, awanen ti Kailokuan iti listaan.

Ay, agkutikuti koma ngaruden dagiti filmmaker nga Ilokano.

Ngem agurayka, adda kadi Ilokano a filmmaker itay?

* * *

Kunada man, ‘bagis, nga iti daytoy a festival ti pangsirpatan no ania ti masakbayan ti pelikula iti pagilian. Kayatda a mapaneknekan a malaksid iti naidumduma nga idiayada, adda kadi met laeng gunggona a maagsaw— adal ken pinansial.

Gundawayan koma ngarud dagiti Ilokano a naayat iti pelikula. Nangruna kadagiti agsirsirpat iti pagbakasionanna. Ta nakabakasionka la ngaruden, nakabuyaka pay kadagiti dekalidad a pelikula.

* * *

Tunggal Pebrero a maiwayat daytoy PAF, ‘bagis, kas paset ti National Arts Month kas mayataday iti Presidential Proclamation No. 683 a napirmaan idi 1991.

Agtaray daytoy iti sibubukel a Pebrero ket idauluan ti NCCA nga ipanguluan met da Chairman Felipe de Leon Jr. ken OIC-executive director Adelina Suemith.

Iti selebrasion itoy umay a tawen, agwerret iti tema a “Tradisyon at Inobasyon” (Tradition and Innovation) nga agpanggep nga ad-adda pay a mangital-o iti kinamanagpatuat dagiti adipen ti arte a kakailian.

Siempre, ‘bagis, addanto met dagiti ganggannaet nga adipen ti arte tapno mangibinglayda met iti ammoda, ken mangadawda met iti sirib iti nakabakbaknang nga arte ti Filipinas.—O

(Naipablaak iti Bannawag, Disiembre 5, 2011 a bilang.)

“Padapadakam’ a Siraragsak”

Manipud iti Editor
“Padapadakam’ a Siraragsak”

Ni Gobernador Imee R. Marcos ti Ilocos Norte bayat ti panangkabkablaaw kenkuana ni nanangna, ni sigud a First Lady ken agdama a diputado ti Maikadua a Distrito ti Ilocos Norte Imelda R. Marcos iti panagkasangay daytoy idi Nob. 12. (Ladawan: Ricardo Raguini/ Teksto: Mancielito S. Tacadena)


ASINO ti di makaam-ammo ken ni Imee R. Marcos? Itayagna man ti imana.

Itayagna man ti imana.

Siempre, awan la ketdi ti mangitayag.

Wen, ta mangrugi itoy a lawas, makaduatayon ditoy Bannawag ni Manang Imee, a nairana a gobernador ita ti Ilocos Norte, ken nabayag metten a kolumnista iti maysa a diario iti Kamanilaan.

Nairanta a marugian daytoy kolum ‘toy ipagpampannakkeltayo nga anak ti Amianan (kitaenyonto no madamdama iti panid 10) kalpasan ti panagkasangayna idi Nob. 12— siempre, tapno ad-adda pay nga agbalin a nakalalagip ti panangirugina nga agsurat para iti Bannawag.

Ket gapu ta nadakamattayo met laeng ti panagkasangay ni Manang Imee (a kas kayatna a pangawagtayo kenkuana ditoy Bannawag), malagipmi met ita ti kanta a para iti agkasangay a makankanta no kasta nga adda agkasangay iti Ilocos Norte.

Ket gapu ta daytoy laeng ti kanta nga Ilokano a para iti agkasangay, saan metten a nakakaskasdaaw no uray dagiti taga-sabsabali a probinsia nga ayan dagiti pada nga Ilokano, kayatda metten a kantaen daytoy a “birthday song” a putar ti Ilocos Norte.

Kinapudnona, iti di pay unay nabayag, impadamag kadakami ni Manong Tony Antonio, dati a Provincial Editor ti Manila Bulletin a tubo iti Piddig, Ilocos Norte ngem agnaed itan idiay Michigan, U.S.A., a kinantada daytoy iti panagkasangay ti maysa a gayyemda— a tinabunuan dagiti pupuraw. Tapno maawatan ti kaaduan ti kayat a sawen ti kanta, binunongan ni Manong Tony dagiti dimmar-ay iti naisurat a patarus daytoy iti Ingles, ket kabayatanna, makankanta ti “Padapadakam’” iti Ilokano.

Nadumaduma dagiti bersion ti kanta. Adda Laoag version kada Sarrat version. Isu met laeng ti ayugna; adda laeng nainayon/naikissay a sumagmamano a linia wenno nabaliwan a balikas (depende iti bersion) ngem ti anagna, isu met laeng.

Ibinglaymi man kadakayo ti maysa a bersion— ti bersion ti Pinili (I.N.) nga impadigo ni kumakanta ken mannurat met laeng iti Bannawag, Ludy Ely F. Bravo:

Padapadakam’ a siraragsak
A kumablaaw mangipaduyakyak
Ta nagtengan ti aldaw a pannakayanak
Ni (nagan ti agkasangay) a napnuan gasat.

Balangat a naurnos dagiti sabsabong
Nga umaymi kenka isaad dita ulom (adda mapan mangisaad iti korona iti agkasangay)
Kasta met a yawatmi kenka
‘Toy naindayawan unay a palma (adda mangyawat iti palma wenno sabsabong iti agkasangay).

Sapay iti Dios ta ilayonna koma
‘Ta salun-atmo, biag ken regta
Ken ‘ta pintasmo a nagpaiduma
Nga ap-apalan dagiti kas kenka.

Ti melodiana? Sarungkaranyo man ketdi ti http://www.youtube.com/watch?v=SLTt9QUlqnQ.

Kas kuna dagiti nagatendar iti birthday ni Manang Imee, nakanta met ti “Padapadakam.’”
Wen, a. Saan a kompleto ti panagkasangay iti Ilocos Norte no di makanta ti “Padapadakam’”!
Ket gapu ta saankami met a nakaatendar, isu a kankantaen ita dagiti taga-Editorial ti Bannawag daytoy para ken ni Manang Imee. Ken kas pangabrasa ti Bannawag kenkuana, ken dagiti amin nga agbasbasa iti Bannawag, iti panagbalinnan a paset ti Bannawag family.

Padapadakam’ a siraragsak, Manang Imee!

--Cles B. Rambaud

Bannawag Disiembre 5, 2011

SARITA
4 Idiay Dakkel a Balay
Ronnie E. Aguinaldo
Iti ipapanna iti “dakkel a daga,” idiay ayan ti “dakkel a balay,” adda naammuanna… wenno naammuanda amin…

NOBELA
16 Dagiti Bituen iti Imatangda (6)
Jose A. Bragado
Adu ti mabalinna a pagpilian nga asawaen ditoy Hawaii. Ngem dina isukat ni Pacing…

34 El Guapito (45)
Dionisio S. Bulong
Ni Kid Melino a kasla artista ti kinaguapona ti sumaruno a makalaban ni El Guapito. Ket nagdanag da Dilmer ken Aldong…

DANIW
6 Piesta Idiay Plasa
Mighty C. Rasing

Nasipnget ti rabii ngem nalawag ti plasa
Nakasaganan dagiti tugaw ken lamisaan
Agrikrikusen ti tsubibo. Agik-ikkis
dagiti ubbing nga agpangato,
agpababa. Marayray-awda.
Agrikusrikus met dagiti pitias ti ABC— dagiti ubbing, agsusugal
ngem maipalubos, ta piesta ngarud.

Ngem agur-uray dagiti agtutubo ken nataengan
Iti umay agpabuya ken agtokar.

Sumsumreken dagiti tattao iti plaza
Agtutugaw dagiti dadduma, ngem dagiti agtutubo
Adda pay laeng iti igid, agiinnestoria—
Maipapan iti manamnama
nga artista nga umay ditoy plaza.
“Ni Sarah Geronimo,” kunada. “Saan,” kuna met ti maysa
“Busy kano; launching ti baro a teleseryena.”
Ngem iti entablado, adda dua
a gitara— baho ti maysa. Adda met tambor
ngem natalna. Awan pay dagiti agtokar,
awan pay dagiti agkanta. Ngem dagiti agtutubo ken nataengan
agur-urayda.

Kalpasan ti programa, immuli iti entablado ti agtokar a banda—
Naggapuda kano pay idiay Manila, “Magandang gabi!”
Kunada. “Kami po ay kakanta!”

Nagpatengnga dagiti agtutubo tapno
agdengngegda ken agsala.
Nagpaigid, nagulimek dagiti lallakay ken babbaket,
agur-urayda

iti pabuya a maawatanda.

18 Linnaaw
Minervina J. Jimenez
20 Akikid a Katre
Narglon C. Utanes
22 Labutab
Jonathan B. Torricer
24 Biag ni Lam-ang (5)
Bersion ni Leopoldo Y. Yabes

SALAYSAY
8 Gapu Ta Daytoy ti Linteg (13)
Hues Joven F. Costales (Ret.)
Intarayda Wenno Nakitaray?
Iti salami idi iti Regional Trial Court, Branch 45, Urdaneta City, Pangasinan, adda dua nga akusado a naidarum iti panangitaray iti maysa a babai ken iti pannakarames ti nasao a babai (Abduction with Rape). Ket ti dusada no nagbasolda: bitay. Wenno gapu ta naawan metten ti dusa a bitay, pannakaibalud iti tungpal-biag.
No pudno a naaramidda dayta a krimen, rumbeng laeng ngarud a madusada iti kastat’ kadagsenna.
Ngem nagbasolda kadi?

12 Ania Dagiti Karbengan Dagiti Annak iti Ruar?
Neyo Mario E. Valdez
Malukib daytoy a saludsod gapu iti pannakapapatay ni Ramgen Revilla…

40 Ay, Nasam-it ti Rambutan ti Kailokuan!
Reynaldo E. Andres
Iti laeng Katagalogan nga agbiag ken mapagburasan iti adu ti rambutan. Mamatikayo met…

KOMIKS
26 Miks & Tiks
28 Dagiti Bannatiran iti Bantay Maoac-oacar (47)
30 Tres Muchos (28)

KOLUM
10 Kas Kuna ni Manang Imee
Dios unay ti agngina iti panangited ti Bannawag kaniak iti gundaway a makipaset iti daytoy numero uno a magasintayo nga Ilokano.
Mangrugi ita, linawasen a maki-chika daytoy numo kadakayo babaen daytoy a kolum.

14 Dear Judge
Dear Judge,
Nakautang kaniak ti maysa a kompadrek iti limapulo a ribu a pisos (P50,000.00). Maibatay iti promissory note a pinirmaanna, addan anak ti utangna a dua ribu a pisos (P2,000.00). Nangted iti tallopulo a ribu a pisos (P30,000.00) ket ti kinunana, ibayadna ti sibubukel a kantidad iti inutangna kaniak, sananto kano kayadan ti anak ti utangna kalpasanna. Mabalinna kadi nga ipapilit ti kasta a kayatna? –George
(Mabasayo ti sungbat ni retirado a Judge Baclig iti Bannawag.)

19 Dear Doc
Adtoy ti maudi a paset ti sungbat iti surat ni Ms. Worried Mother ti Santiago City, maysa nga ina nga addaan iti dua nga annak a lallaki. Adda atapna a nailuoden iti kompiuter dagiti annakna ket damdamagenna no ania ti aramidenna tapno malapdanna ti ikakaro daytoy a problema kadagiti annakna.

33 Okeyka, Apong
TULOY daytoy ti napalabas a bilang a nangtamingantayo no kasano a masiguradotayo a natalged ti nateng a sidsidatayo—wenno saan a napaspasuyotan daytoy iti pestisidio.
Dinakamattayo dagiti nadumaduma a kabukbukodantayo a nateng a saan a mapaspasuyotan. Kasta met dagiti nasayaksak laeng ti panagdakkelna babaen ti tulong dagiti pestisidio. No awan ti pestisidio, dida makalasat iti yaatakar dagiti peste ken sakit.
Ania ti aramidentayo kadagiti nateng a maibilang iti maikadua a kategoria (dagiti crucifer) — dagiti napatanor babaen ti panagpasuyot iti kemikal?
(Basaen ti tuloyna iti Bannawag.)

36 TIPS
Agannadka Kadagiti “Free Screen Saver.” Adtoy ti maysa a balakad para kadagiti agus-usar iti Internet: Laglagipem nga itoy a biag, awan ti libre. Isu a no agin-Internetka ket adda rummuar nga anunsio (“pop-up ad”) a mangibagbaga iti “free screen saver”), agannadka. Kasla di met makadangran iti kompiutermo daytoy, saan? Ngem iti kanito a kimmagatka, dimo ammo ngem nagbayadkan—ta kontaminarenna ti kompiutermo babaen ti pannakaiserrek dita ti spyware. No addan daytoy, kasla balay a nakalukaten dagiti ridawna ti kompiutermo tunggal ag-Internetka. Malaksid nga adu ti agkolekta iti impormasion maipanggep kenka, paginadenna pay ti kompiutermo. (SHEILY SABADO, Lathrop, California)

39 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
Ti Marcos for Peace Movement (1)
Kadagupan amin a puli nga agnaed ditoy Hawaii, kapid, babaen ti sensus itay napalabas a tawen, dagiti Filipino ti maikadua a kaaduan. Nasuroken a tallo gasut a ribu ti bilangda, 85% kadagitoy ti Ilokano.
Idi maipaing ditoy daydi Presidente Ferdinand E. Marcos idi 1986, indirdir-i dagiti di makaammo ken makaawat iti pudno a kinatao daydi Apo Marcos ti “No Aloha for Marcos!”. Ngem iti biang dagiti Filipino, nangruna dagiti Ilokano, nabara ti panangsaraboda kenkuana ken ti bunggoyna. Iti laksid dagiti amin a pannakaparpardaya ken pannakairurumenna, impakita dagitoy nga Ilokano ti panagayatda kenkuana. Iti apagdarikmat, nabuangay ti “Marcos Loyalist.” Nagtalinaed dagiti loyalista wenno dagiti napudno kenkuana a nangipamatmat iti panagtamed ken panang-idoloda kenkuana uray payen kalpasan ti ipupusayna idi 1989.
Gapu ta awan pammalubos ti “gobierno” daydi Presidente Corazon Aquino a mayawid ti bangkay daydi Apo Marcos iti Filipinas, adda abong-abong (mausoleo, kuna dagiti dadduma) a naipatakder idiay Valley of the Temples, maysa a pribado a kamposanto ditoy Hawaii, a nakaipaingan ti bangkayna.
Idiay kamposanto, Kapid, intuloy dagiti Ilokano iti Hawaii ti panagayatda iti daydi Apo Marcos─agbantayda iti rabii. Iti aldaw, adu ti mapan sumuknal iti nakaimassayaganna. Adu pay dagiti Ilokano manipud iti California ken dadduma nga estado ti mapan mangkita kenkuana. Dagiti met aggapu iti Filipinas, bisita wenno imigrante, ti kamposanto ti maysa kadagiti umuna a pasiarenda.
Idi mayawid ti bangkay daydi Apo Marcos dita Ilokos, adu ti nangpalubos kenkuana. Adu pay ti kimmuyog iti laksid ti sayangguseng a tinnagen ti armada ti Filipinas ti eroplano a nakailugananna. Dayta ti maysa a mangipamatmat, Kapid, nga adu ti nakasagana a matay iti sidongna wenno gapu kenkuana.
Adu ti naldaangan idi madamag dagiti taga-Hawaii a saan a mapalubosan a maitabon daydi Apo Marcos iti Libingan ng mga Bayani. Adu ti nagtanupra iti pannakailaksid ti karbenganna a kas maysa a bannuar. Ngem kas iti naipatigmaan iti amin, anusan ken ibturan ti pangngeddeng dagiti agdama a turayen ti pagilian.
Nupay kasta, Kapid, itay Oktubre, imbatad ni Presidente Benigno S. Aquino III a saanna a palubosan ti pannakaitanem daydi Presidente Marcos iti Libingan ng mga Bayani wenno ti pannakaited kenkuana ti naan-anay a pammadayaw-militar bayat ti kaaddana iti takem.
Iti daytoy a pangeddeng ni Aquino, Kapid, narikpanen ti namnama a maitanem ni Apo Marcos a kas maikanada iti maysa a bannuar; kasla makapleng a gurruod a nangbuak iti natalnan a panagbiag dagiti Ilokano. Iti radio ken kadagiti paguummongan, nagbalin daytoy a kapudotan a topiko, nangruna kadagiti natataengan a nailasag kadakuadan ti panagayat ken panagtamedda idi daydi Presidente Marcos.
Kadagiti radio, naidir-i ti kinatan-ok daydi Pangulo nga anak ken patanor ti Kailokuan. Naggaallabat dagiti kapanunotan. Naipeksa ti luksawda iti agdama a gobierno ti Filipinas. Ket idi Oktubre 29, kapid, iti sardam idiay Jesse’s Café, naguummong dagiti Ilokano ket nabuangay ti Marcos for Peace Movement (MPM). Ti panagem dayta a bunggoy: maidupag ken ni Presidente Aquino, babaen ti nainkappiaan a wagas, ti pannakabigbig daydi Presidente Marcos a kas maysa a bannuar ken maitabon a maipaay kenkuana ti amin a pammadayaw manipud iti Armada ti Filipinas. Naipatulod dayta a kiddaw iti Presidente babaen ti Konsulada iti Honolulu.
Kabayatanna, agisagsagana met idi ti Konsulada iti maysa a padaya a pangsangaili ken ni Aquino a dumar-ay iti APEC a maangay iti Hawaii. Iti dayta a padaya a maipaay ken ni Presidente Aquino, impasimudaag dagiti sumagmamano a kameng ti MPM ti itatabunoda.
Malaksid iti dayta, naiwaragawag metten ti pannakaangay ti maysa a rally a buklen ti MPM iti aldaw ti Sabado, maysa nga aldaw sakbay ti padaya.
Ket nagbalin a burburtia, Kapid, ti pannakaipasdek ti MPM, ti rally nga angayenda, ken ti itatabuno dagitoy iti padaya a naawagan iti “Alay sa Pangulo” wenno daton ken ni Aquino.
(Adda tuloyna)

42 Padasem Daytoy, Kailian
Kayatmo Kadi ti Agtaraken iti Kalding a Kas Negosio?/ Ay, saan nga umdas ti adu a kuarta tapno mairugim ti ganggandatem a dakkel a proyekto iti kalding.
(Basaen ti sibubukel a salaysay iti Bannawag.)

44 Ading Kosinera

Padasenyo man daytoy!
Torta a Patola with Cheese
Dagiti ramen:
1 bukel a patola (kabatiti wenno bilidan), naiw-iwa iti babassit
½ tasa nga arina
3 bukel nga itlog, nabatil
4 kangipen a bawang, dekdeken
1 bukel a sibuyas, galipen iti napino
½ kutsarita nga asin
1/8 kutsarita a pimienta
4 kutsara a keso, tunawen
Manteka
Panangisagana:
1. Paglalaoken amin dagiti ramen malaksid ti keso.
2. Templaen iti asin ken pimienta.
3. Mangala iti napaglalaok a ramen sa ikabil iti kalalainganna iti kadakkel a platito.
4. Pagbukelen a pormaen.
5. Iprito iti naipapudot a manteka agingga a lumabaga.
6. Adawen ken idasar a napudot.
(Siempre, adda pay nayonna a sabsabali a potahe iti Bannawag.)
PAGLINGLINGAYAN
45 Sewing All Available, Kdp.
46 Showbiz
48 Sinniriban
48 Sapukas
48 Sudoku
48 Aggarakgaktayo

DADDUMA PAY
2 Ti Makunami
Agbiag da Papait
Kada Pallang!
Nayonak man ti listaan ni Dr. Rotor kadagiti natalged a nateng -- ta di mapaspasuyotan iti insektisidio (Nakapuotkan iti Mapaspasuyotan a Marunggay?, Nob. 21): samsamping (kumpitis, kuna ti dadduma), alukon, rabong, pannalayapen, ariwat, papait., kamangeg, aba, tartarabang, padpadol.
Nasayaat koma no adda dagiti mannalon a mangipamaysa nga agmula kadagiti nateng wenno mula a paggapuan ti taraon a saan a nasken a mapaspasuyotan. Siak koma, a, ngem ti met laeng mabalin a pagmulaak ket dagiti lata a nagawangan iti pintura.
--Leo S. Fagaragan
Siudad ti Caloocan

7 Manipud iti Editor
“Padapadakam’
a Siraragsak”
Asino ti di makaam-ammo ken ni Imee R. Marcos? Itayagna man ti imana.
Siempre, awan ti mangitayag.
Wen, a, ta mangrugi itoy a lawas, makaduatayon ditoy Bannawag ni Manang Imee, a nairana a gobernador ita ti Ilocos Norte, ken nabayag metten a kolumnista iti maysa a diario iti Kamanilaan.
Nairanta a marugian daytoy kolum ‘toy ipagpampannakkeltayo nga anak ti Amianan (kitaen madamdama iti panid 10) kalpasan ti panagkasangayna idi Nob. 12 —siempre, tapno ad-adda pay nga agbalin a nakalalagip ti panangirugina nga agsurat para iti Bannawag.
Ket gapu ta nadakamattayo met laeng ti panagkasangay ni Manang Imee (a kas kayatna a pangawagtayo kenkuana ditoy Bannawag), malagipmi met ita ti kanta a para iti agkasangay a makankanta no kasta nga adda agkasangay iti Ilocos Norte.
Ket gapu ta daytoy laeng ti kanta nga Ilokano a para iti agkasangay, saan metten a nakakaskasdaaw no uray dagiti taga-sabsabali a probinsia nga ayan dagiti pada nga Ilokano, kayatda metten a kantaen daytoy a “birthday song” a putar ti Ilocos Norte.
Kinapudnona, iti di pay unay nabayag, impadamag kadakami ni Manong Tony Antonio, dati a Provincial Editor ti Manila Bulletin a tubo iti Piddig, Ilocos Norte ngem agnaed itan idiay Michigan, U.S.A., a kinantada daytoy iti panagkasangay ti maysa a gayyemda – a tinabunuan dagiti pupuraw. Tapno maawatan ti kaaduan ti kayat a sawen ti kanta, binunongan ni Manong Tony dagiti dimmar-ay iti naisurat a patarus daytoy iti Ingles, ket kabayatanna, makankanta ti “Padapadakam’” iti Ilokano.
Nadumaduma dagiti bersion ti kanta. Adda Laoag version, Sarrat kada Piddig version. Isu met laeng ti ayugna; adda laeng nainayon/naikissay a sumagmamano a linia wenno nabaliwan a balikas (depende iti bersion) ngem ti anagna, isu met laeng.
Ibinglaymi man kadakayo ti maysa a bersion— ti bersion ti Pinili (I.N.) nga impadigo ni kumakanta ken mannurat met laeng iti Bannawag, Ludy Ely F. Bravo:

Padapadakam’ a siraragsak
A kumablaaw mangipaduyakyak
Ta nagtengan ti aldaw a pannakayanak
Ni (nagan ti agkasangay) a napnuan gasat.

Balangat a naurnos dagiti sabsabong
Nga umaymi kenka isaad dita ulom (adda mapan mangisaad iti korona iti agkasangay)
Kasta met a yawatmi kenka
‘Toy naindayawan unay a palma (adda mangyawat iti palma wenno sabsabong iti agkasangay).

Sapay iti Dios ta ilayonna koma
‘Ta salun-atmo, biag ken regta
Ken ‘ta pintasmo a nagpaiduma
Nga ap-apalan dagiti kas kenka.

Ti melodiana? Sarungkaranyo man ketdi ti http://www.youtube.com/watch?v=SLTt9QUlqnQ.

Kas kuna dagiti nagatendar iti birthday ni Manang Imee, nakanta met ti “Padapadakam.’”
Wen, a. Saan a kompleto ti panagkasangay iti Ilocos Norte no di makanta ti “Padapadakam’”!

Ket gapu ta saankami met a nakaatendar, isu a kankantaen ita dagiti taga-Editorial ti Bannawag daytoy para ken ni Manang Imee. Ken kas pangabrasa ti Bannawag kenkuana, ken dagiti amin nga agbasbasa iti Bannawag, iti panagbalinnan a paset ti Bannawag family.
Padapadakam’ a siraragsak, Manang Imee!
--Cles B. Rambaud

15 Tao, Lugar, Pasamak
17 Siled ti Kararag
20 “Sangalitro a Silaw”
23 Ania, Baut Manen ti Pinamigatmo?
35 Txtm8
37 Ti Gasatmo Ita a Lawas
38 Ammuem Pay Dagitoy

Kaarngi ti Birhen

Sarita ni MANUEL S. DIAZ

Kasanon no maibutaktak ti palimedna?

KUMUNOLKUNOL ti tapok a simmabat ken ni Dr. Miguel Lovidad apaman a nagsardeng ti Vios a kotsena iti sango ti engraving shop iti Perez Boulevard iti Dagupan. Di man laeng timmangwa wenno timmaliaw dagiti tallo a lallaki a makumikom iti panipngeten nga uneg ti shop.

Timmammidaw ni Dr. Lovidad iti tawa ti nalabaga a kotse ket nagtalaytay ti tapok iti kulot a buokna. Pinadasna a miningmingan ti maar-aramid iti uneg ti pagkitikitan. Ngem gapu ta medio napuskol ti tapok a nangpalidem pay kadagiti naisurat iti saming a parupa ti pagkitikitan, dina naripar a nalaing no ania ti mapaspasamak nupay nakitana dagiti tallo a lallaki iti uneg. Iti ruar, adda pay laeng nabatbati a dekorasion ti Bangus Festival a napasamak itay bulan ti Mayo.

Inkeddengna a saanen a dumsaag iti kotse. Kasla umanayen ti panangkitana kadagiti naipalikmut a rebulto dagiti santo, martir, bannuar, anghel, kerubin, ken kitikit a tumatayab, agduduma nga ayup a kas iti ugsa, alingo, kabalio ken dadduma pay, a nakitikit manipud iti kayo ken marmol wenno nasukog ket itan, kongkreto wenno Plaster of Paris itan a rebulto.

Nabigbigna ti rebulto ni Veronica— daydi Veronica—kadagiti nadayday a rebulto. Ulo agingga iti siket laeng ti rebulto. Bust relief ti pimmusay nga asawana. Saan kadi a maikanatad ti pannakaikitikit ti sibubukel a bagi ni Veronica, manipud ulo agingga iti dapanna tapno makita ken mabigbigna ti pudpudno a langa ‘di asawana?

Pinagandarna ti Vios ket apagapaman a timmangwa dagiti tallo a lallaki. Dida man laeng nasdaaw iti panagsardeng ken ipapanaw ti kotse iti batog ti patakder. Masansan ngamin nga agsardeng ni Dr. Lovidad iti pagkitikitan no agawid idiay San Fabian manipud iti Regional Hospital a pagtrabahuanna iti Dagupan. Nasimpuonna ti panagbukel ti rupa, manipud iti rusanger a marmol agingga idi mabigbigen ti rupa daydi baketna.

Nakaruaren iti siudad ket lablabsannan dagiti nalawa a pupokan ti bangus iti agsumbangir ti highway iti Bonuan-Guesset nga agtungpal iti ili ti San Fabian. Nalangsi ti pul-oy nga ipuruak ti angin-malem manipud iti asul a danum. Pamigsaen ti angin ket uray la agbuabo dagiti banderitas iti igid ti kalsada a nayon dagiti tartaraudi nga arkos ti naudi a Bangus Festival.

Malagipna daydi isasarungkar dagiti daulo ken kameng ti Women of Charity ti San Fabian iti balayda. Daydi ti umuna nga isasarungkarda manipud idi pimmusay ni Veronica iti kanikadua a tawen.

“Napagnunumuanmi ti panangbangonmi iti maysa a monumento iti sango ti simbaan a kas pangtaginayon iti lagip daydi Doktora Veronica iti kinaimbagna ken naimpusuan a pannakipagriknana iti kasasaad dagiti kailiantayo nangruna dagiti napanglaw,” inruangan idi ni Mrs. Padua a pangulo ti Women of Charity.

“Kiddawenmi ngarud ti pammalubosyo iti pannakabangon daytoy batonlagip para iti naasi ken naimbag unay a parsua a kas iti asawayo. Tampokan daytoy a batonlagip ti rebultona. Bust relief wenno barukong nga agpangato,” panangilawlawag ni Mrs. Padua.

Apay a ni Veronica ti napiliyo? saludsodenna koma idi ngem saan a nakapagkitakit. Asino koma ti makapagkedked iti daytoy naisangsangayan a pammadayaw? Ngem idi nakapanawen ti grupo, adtoy metten ti buteng nga agingga ita mangburburibor pay laeng kenkuana.

(Ania ti mangburburibor ken ni Dr. Miguel Lovidad, kailian? Ay, ket maammuam, a, no mapankan gumatang iti Bannawag, NObiembre 28, 2011 a bilang ket makitam ti pakabuklan daytoy a sarita:D )

Nagangran iti Bulong ti Aludig, Kayatmo?

Manipud iti Editor
Nagangran iti Bulong ti Aludig, Kayatmo?

Dangla. Ti nagangran iti bulongna, agas ti uyek. Addan maibotbotelia a kastoy a mailaklako iti parmasia no adda igatangmo wenno masulitka nga aganger.


MABALIN a nadlawyo kadagiti napalpalabas a bilang nga adda iruruartayo ditoy a mulmula a makaagas— ken dagiti pammaneknek a makaagasda iti laksid nga adda regular a kolum ditoy maipanggep iti medisina (“Dear Doc,” panid 19).

Patienmi ngamin a saan nga agkontra ti tradisional ken erbal a panagagas a pakairamananen ti espiritual a panagagas ken ti nasientipikuan a panagagas.

Sabagay, adun dagiti pammaneknek nga adda dagiti an-annayen a di kinabaelan dagiti doktor a kinabaelan nga agasan dagiti erbolario. Adda met dagiti di kinabaelan dagiti erbolario a linaklaka nga inagasan dagiti doktor iti medisina. Adda met dagiti kunatayo a naagasan babaen ti milagro wenno babaen ti panangikarkararag ni Apo Padi wenno Apo Pastor, wenno babaen ti maysa a faith healer.

Iti sabali a pannao, agtitinnulong amin dagitoy a mangisubli iti nagpasugnod a kinasalun-at ti maysa a tao.

Kinapudnona pay, saan laeng nga iti Filipinas a nakurang pay laeng ti serbisio iti salun-at (a maidilig kadagiti narang-ay a pagilian, kas koma iti America) a madakdakamat amin a pamuspusan tapno laeng lumaing manipud iti sakit ti maysa nga ipatpateg iti biag. Uray pay iti America a mismo. Saan ketdin nga adda dagiti madamdamagtayo a taga-America nga um-umay agpapaagas kadagiti faith healer ditoy?

Adda ketdi dagiti mangibagbaga, kas iti Dept. of Health a mismo, nga agannadtayo koma, kas pagarigan, iti panagusar kadagiti “makaagas a mula” no di pay napaneknekan babaen ti nainget a panagamiris kadagiti laboratorio amangan no adda dakes nga epektoda. Kinapudnona pay, iti nasurok a 900 a nailista a makaagas a mula iti Filipinas, manmano pay laeng ti tinung-edan ti DoH—ket mairaman ditoy dagiti kaunaan a 10 a makaagas a mula nga inaprobaranna: andadasi wenno akapulko (Cassia alata Linn.), paria (Momordica charantia Linn.), bawang (Allium sativum), bayawas wenno bayabas (Psidium guajava Linn.), lagundi wenno dangla (Vitex negundo Linn.), tartaraok (Quisqualis indica), pansitpansitan (Peperomia pellucida Linn. ), subusob (Blumea balsamifera Linn.), tsaa-nga-atap wenno tsaang-gubat (Carmona retusa) ken erba buena (Mentha arvensis Linn.)

Ngem iti laksid dayta a ballaag ti DoH, narigat met a mapawilan ti asino man a mangpadas iti ania man a wagas ti panagagas, uray pay babaen ti erbal nga arigna ti laengen bulong ti sandalda ti dida maanger, no isu ti kiddawen dagiti pasamak, nangruna ti bolsa — nangruna ket agkurkurang met ti DoH iti rekursos tapno maadalna koma a dagus ti kinasamay wenno saan dagitoy maibagbaga a makaagas a mula.

Kas koma iti panagusar iti bulong ti milagrosa (Bryophyllum pinnatum) a naitudo a nakaagas iti kanser ti maysa a pasiente (“Pinarmek Daytoy a Mula ti Sakitna a Kanser,” Nob. 21 a bilang). Wenno uray pay ti panaginum iti inanger a bulong kada babassit a sanga ti bugnay a kuna dagiti nakapadasen a kas kasamay ti nakanginngina a Viagra.

Kas nakunan, maibatay iti padas dagiti adun a kakailian a nalaingan manipud iti sakit babaen dagiti nagduduma a wagas ti panagagas, narigat a libbian lattan dagiti kunada a di pay pinaneknekan ti siensia.

Adu pay ti ditay ammo wenno ditay ikankano—ket maibilangen dita dagiti mula iti ig-igid nga inar-aramaten dagiti appotayo idi ugma a pinagag-agasda. Ket ti ditay pay ammo wenno ditay ikankano, ti mabalin a mangisalakan kadatayo.
--Cles B. Rambaud

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 28, 2011 a bilang.)

Narang-ayda La Ketdi Itan

Ti Makunami
Narang-ayda La Ketdi Itan

Apay koma nga isardengtayo ti agmula iti tabako a Birhinia ket daytoy pay laeng ti kaganaran a mula iti Kailokuan? Gapu iti kadakkel ti kuarta a maal-ala ti gobierno iti buis manipud kadagiti sigarilio a maparpartuat iti Filipinas ken iti buis ti tabako nga aggapu iti ganggannaet a mailalaok iti tabakotayo tapno bumanglo ti maaramid a sigarilio, maibingbingayan dagiti probinsia nga agmulmula iti daytoy. Mapan a 15 porsiento iti buis dagiti sigarilio a maar-aramid iti Filipinas ti maibunong kadagiti nadakamat a probinsia, kas sagudayen ti RA 7171 (An Act to Promote the Development of the Farmers in the Virginia Tobacco-Producing Provinces).

Kas sagudayen ti linteg a naaprobaran idi Enero 9, 1992 (wenno dandanin 19 a tawenen ti napalabas), panggep daytoy a parang-ayen dagiti mannalon kadagiti probinsia a pakaimulmulaan ti tabako a Birhinia babaen dagiti nadumaduma a proyekto a kas kadagiti cooperative project, livelihood project, agro-industrial project, ken farm-to-market roads.

Sangapulo ket siam a tawenton a maipakpakat ti linteg inton Enero 9, 2011 ket patiek nga iti dayta a kapaut a panawen (ala, uray ibagatayon a nakurkurang ngem 19 a tawen a naipakat ti linteg), narang-ay la ketdi itan, wenno ad-addan a simmayaat ti kasasaad dagiti mannalon kadagiti probinsia a pakaimulmulaan ti Birhinia—kas panggep ti RA 7171.
--Luis Pascual, Jr.


(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 28, 2011 a bilang.)

Dimo Ipalubos a Butbutngenda ti Anakmo

Ni RENATO D. SEGUNDO


Adda latta dagiti aginlalaing kadagiti pagadalan. Nasken a matukkol ti sara dagitoy—ita ta nasapa pay…

ANIA, ni Anib Miguel nga anakmo nga agbasbasa idiay Central School, masansan a butbutngen ken katkatosan ‘diay kalakayanda iti klase?

Birbingasanda met sadiay ni Saniata Noriel a kaanakam iti “Ampang”?

Saan a mailaksid kadatayo nga adda dagiti kakastoy a mapaspasamak iti pagadalan. Ti panangbutbuteng wenno panamagbalbalin a pagkakatawaan iti awanan gaway nga estudiante; wenno ania ditan nga aramid, kangrunaanna dagiti mangipagarup a mas superiorda ngem kadagiti padada nga estudiante. Isu dagitoy ‘tay di-mangipirpirit iti pagadalan wenno “school bully” iti Ingles.

Wen, maysa a wagas ti di panangipirpirit a panangimenos wenno panangibaba iti panagkita iti maysa a tao iti bukodna a bagi wenno panangparnuay iti situasion tapno maibaba ti panagkita ti sabali a tao iti maysa a tao. Mapasamak daytoy babaen ti panangisayangkat kadagiti nagduduma a wagas wenno panangisarsarita kadagiti nagduduma a banag a maibusor iti sabali a tao tapno maibaba ti panagkita ti maysa a tao iti bagina wenno panagkita ti sabali kenkuana.

Mairaman ditoy ti panangaw-awag iti maysa a tao kadagiti di nasayaat a birngas wenno di maikanatad nga awag, panangpaspasagid, di panangiramraman kadakuada kadagiti aramid iti pagadalan a rumbeng koma a pakipartisiparanda, di pannakisarsarita kadakuada, panangbutbuteng, panangdaddadael kadagiti personal nga aruatenda, panagsiksikil, panangkugkugtar wenno ania la ditan nga aramid a di anamongan ti tao a pangaramidanda kadagitoy a banag.

Adu ti agkunkuna a paset daytoy ti panagdakkel wenno panagsangpet ti nakem dagiti agtutubo. Ngem no ut-utoben, saan a nasayaat ti ibunga dagitoy a mapaspasamak kadagiti agtutubo. Itden dagitoy ti pannakapukaw ti panagtalek dagiti biktima iti bukodda a bagi, panagbutbuteng, panagsardeng nga agbasa wenno panagsaksakit.

Nagduduma dagiti rason nga adu nga estudiante ti agaramid kadagiti kastoy kadagiti pagadalan. Kuna dagiti sikologo a mabalin a kayat nga ipakita dagiti agtutubo ti personal a kabaelanda, kayatda ti aglatak; agimon wenno umapalda kadagiti kapatadanda, mangbutbutbutengda, wenno kayatda ti agibales aglalo kadagiti nakapadpadasen iti kastoy met laeng a pannakairurumen.

Adun dagiti pasamak a mainanaig iti di panangipirpirit dagiti estudiante kadagiti padada nga estudiante ket saan koma a baybay-an dagiti mangisursuro ken dadduma pay a nataengan nga agraira dagitoy. No adda masaksianda a pasamak a mainaig iti di panangipirpirit, ikarigaritanda koma a tulongan dagiti biktima ken mangiwayatda koma kadagiti addang ken singasing tapno matiped dagiti kastoy a pasamak.

Kadagiti met agtutubo a kanayon a mabikbiktima iti di panangipirpirit, maibalbalakad a liklikanda ti agmaymaysa. Kadawyan a liklikan dagiti “pasaway” nga estudiante dagiti biktimada no kanayon nga adda kaduada. Balakadan pay dagiti ubbing nga ipulongda kadagiti nataengan a pagtalkanda no adda mangaramid kadakuada iti kakastoy.

Dakkel ti epekto ti di panangirpirpirit iti personal a biag ken panagrang-ay dagiti agtutubo. Iti agdama, ibilbilang dagiti eksperto a dakkel unay ti masakupan ti di pangipirpirit iti kinatalged ti biag ti maysa a tao ket mabalin a maseknan pay ti karadkadna. Kunkuna dagiti mangad-adal kadagiti epekto ti di panangipirpirit nga adda dagiti gundaway nga agkarkarawada pay laeng kadagiti panagsukisok nga isaysayangkatda kadagiti saan a nasayaat nga ibunga ti di panangipirpirit.

Masapul ngarud a tipden ti panagraira daytoy a pasamak ket kanayon koma nga ipaanag kadagiti agtutubo a tratarenda dagiti kapatadanda iti wagas a kayatda met a pannakatratarda. No matiped ti di panangipirpirit iti pagadalan, matiped met panagrairana kadagiti dadduma pay a benneg ti gimong a kas iti simbaan, pagtrabahuan, pagtaengan ken iti komunidad. Mabalin a makatulong pay ti nasapa a panangpasardeng iti daytoy tapno maliklikan ti guranggura. –O



Photo credit: Google.com

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 28, 2011 a bilang.)

Immadu ti apit, kuna ti gobierno

Dimmakkel ti apit ti Filipinas iti 4.28 porsiento manipud idi Enero agingga itay Setiembre itoy a tawen a maidilig iti isu met laeng ti kapautna a panawen idi 2010, a kangrunaan a nangitag-ay iti apit ket ti apit iti pagay ken mais.

Maibatay iti report ti Bureau of Agricultural Statistics (BAS) a nairuar itay nabiit, mapan a kagudua ti P1.01 trilion ti pategna nga apit iti umuna a 9 a bulan ti tawen ti naggapu iti apit iti pagay ken mais.

Gapu met itoy, kuna ti BAS a ngimmato ti apit iti pagay ken mais iti 13.97 porsiento a maidilig iti isu met laeng a panawen idi 2010.

Iti sabali a bangir, kuna ti BAS a nagsuek met ti apit iti sektor ti panagkalap (fisheries).

Mairaman kadagiti dimmakkel ti apitna ti sektor ti poltri ken dingo, unas, saba, pinia ken balanghoy (kamoting wenno kahoy).

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 28, 2011 a bilang.)

P1.2-B a pension da Apong, insingasing ti DSWD

Mangnamnama ti Department of Social Welfare and Development (DSWD) nga iti 2012, manayonanton ti bilang dagiti senior citizen nga umaw-awat iti P500 a binulan a pension manipud iti gobierno.

Maigapu daytoy iti P1.2 bilion a pension nga inserrek ti DSWD iti singasing a badyet ti Filipinas iti 2012 a naituding a pakaparaburan ti 185,914 a senior citizen, ad-adu iti 46,954 ngem ti agdama a 138,960 a senior citizen nga umaw-awat iti P500 a binulan a pension.

Mayayon ti nasao a pension iti Akta Republika 9994 nga am-ammo pay a kas Expanded Senior Citizens Act of 2010 nga agpanggep a mangipaay iti nayon a saranay kadagiti nakurapay a Filipino nga agtawen iti nasursurok ngem 77.

Ipangruna ti linteg a paraburan dagiti senior citizen a nakapsuten, masaksakit wenno baldado, ken awanan iti masindadaan a paggapuan ti pagbiagda ken/wenno tulong manipud iti pamiliada, ken di umaw-awat iti ania man a pension manipud iti gobierno ken sektor pribado.

Naggapu ti listaan dagiti maparaburan a senior citizen manipud iti National Household Targeting System for Poverty Reduction (NHTS-PR) ti DSWD, a pakakitaan met iti kinaasino ken pagnaedan dagiti nakurapay.

Mabalin met a maisukat dagiti kualipikado a senior citizen a di nairaman iti listaan ti NHTS-PR kadagiti di met gayam kualipikado a senior citizen ken dagiti naikkat iti listaan gapu iti ipupusay wenno gapu ta di metten ammo ti pagnaedanda.

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 28, 2011 a bilang.)

Nobiembre 28, 2011

SARITA
4 Kaarig ti Birhen
Manuel S. Diaz

NOBELA
16 Dagiti Bituen iti Imatangda (5)
Jose A. Bragado
34 El Guapito (44)
Dionisio S. Bulong

DANIW
6 4 a Daniw ti Labbet-Rikna
Roy V. Aragon
18 Layus
Rolando A. Seguro, Jr.
20 Umatag ti Salemsem
Derick Marcel F. Yabes
22 Biag ni Lam-ang (5)
Bersion ni Leopoldo Y. Yabes

SALAYSAY
8 Napuskol Met ti Panagruprupada, Aya?
Neyo Mario E. Valdez
10 Ania, Aya, ti Adbiento?
Fr. Danny R. Laeda
12 Apay a Kaay-ayoda ti Sarsuela?
Leilanie G. Adriano
14 Gapu Ta Daytoy ti Linteg (12)
Hues Joven F. Costales
40 Napintas ti Contract Growing a Negosio da Maestro Amante
Eliseo B. Contillo

KOMIKS
26 Miks & Tiks
28 Dagiti Bannatiran iti Bantay Maoac-oacar (46)
30 Tres Muchos (27)

KOLUM
19 Dear Doc
33 Okeyka, Apong
36 TIPS
39 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
42 Padasem Daytoy, Kailian
44 Ading Kosinera

PAGLINGLINGAYAN
45 We Spik Inglish, Kpd.
46 Showbiz
48 Sinniriban
48 Sapukas
48 Sudoku
48 Aggarakgaktayo

DADDUMA PAY
2 Ti Makunami
7 Manipud iti Editor
15 Tao, Lugar, Pasamak
17 Siled ti Kararag
21 Dimo Ipalubos a Butbutngenda ti Anakmo
24 Ni Pacquiao Latta ti Kampeon
35 Txtm8
37 Ti Gasatmo Ita a Lawas
38 Ammuem Pay Dagitoy

Nakakaskasdaaw: Pinarmek Daytoy a Mula ti Sakitna a Kanser

Ni CLOTILDE CARIÑO ALZATE

Ti mula a milagrosa wenno katakataka. (Rinetrato ni Faith Alzate)

“ITEDYO aminen a kayatna,” imbalakad ti doktor a nagpakonsultaanda. Adda bukol iti bukotna. “Positive” ti resulta ti biopsy. Kayatna nga sawen, kanser ti sakit ket nakapanglaegen.

Tallo a tawenen manipud nagretiro a polis ‘toy anak ni abalayan. Inkeddeng ni abalayan a nasaysayaat no ipudnona iti anakna ti kasasaad daytoy. Nupay lalaki, saan a naigawid ‘toy retirado a polis ti panagarubos dagiti luana. Maikatlo a tawenna iti Nursing idiay Baguio ti kakaisuna a putotna. Kasano pay ita a mapagadalna ti putotna? Ania pay ita ti ar-arapaapna a tinto anakna ti mangbaliw iti panagbiagda?

Awan met ti naaramid ni abalayan no di laeng ti nagkarkararag aglalo no makitana ti rigat ti anakna nga agiturtured iti napalalo nga ut-ot ti bukotna. Idi naammuan dagiti kakarruba ti balakad ti doktor, maysamaysa ti nagregalo iti manok, lames, tukak, abaleng, leddeg, bennek, bisukol. Nagna ti aldaw, nagna met ti panagdakkel ken panagut-ot ti bukol. Kasla kadakkelen ti ungot daytoy.

Iti maysa nga aldaw, nadamag ‘toy retirado a polis nga adda nalaing a mangngagas (erbolario) diay Nueva Ecija a nakaikamanganna. Adu kano ti napaimbagna a nadumaduma nga sakit. Saanda a nagtaktak; nagpa-Nueva Ecijada. Imbaga ti erbolario a matapalan ti bukol iti bulong ti milagrosa. Impakitana ti mula. Anian a gin-awa da abalayan ta daytoy a mula adu iti igid ti alad ti karrubada.

Inaramid ni abalayan ti imbaga ti erbolario. Nangkettel iti bulong, inlanetna bassit, pinunasanna iti lana ti niog sa intapalna iti bukol. Binigat a suktanna ti tapal. Kalpasan ti makabulan, nagbettak ti bukol. Rimmuar ti nakaad-adu nga ano ken dara. Milagro! Isu ti nangrugian ti panagimbag ni retirado a polis. Kalpasan ti sumagmamano a bulan, nagsubli ti pigsana ken ti sigud a salun-atna. Agtrabtrabaho itan iti konstruksion idiay Santiago, Ilocos Sur.

Adda met kaanakak. Impakitana ti apagdillaw a kammuol iti teltelna. “Kasla kadakkel ti itlog ti manok idi daytoy,” kinunana. “Adu a tableta ti tinomtomarko. Sa laeng nagin-inut nga imres di tinapalak iti bulong ti milagrosa.” Amin a bukol iti uray sadino a paset ti bagi dagiti kalugaranmi matapalan metten iti bulong ti milagrosa ket umres met.

Isu a maibagay unay ti nagan daytoy a mula a milagrosa. Uray ti awagna iti Tagalog a katakataka. Ti kayatna a sawen, karkarna. Nakakaskasdaaw.

Wen, adda dagiti milagro a maaramidanna. Saan la ketdi a pinanaganan dagidi appotayo idi un-unana iti kasta no saan a milagrosa wenno milagroso.

Ket arigna kadagitoy laeng a mataktakuatantayo manen ti kinamilagrosana.
Ket no mapaumres daytoy dagiti bukol iti sadino man a paset ti bagi, saan ngata a mabalin nga angren ket inumen ti nagangran tapno umres met ti ania man a bukol iti uneg ti bagi? –O

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang.)

‘Tay Koma Binubodan, Abalayan!

Ni CLOTILDE CARIÑO ALZATE


Ammuem no kasano ti agaramid iti binubodan— ket no kayatmo, uray pay iti pagpabara a tapuy…

Dagiti masapsapul iti panagaramid iti binubodan. Siempre, ti bubod (naiparabaw iti bulong ti saba), bulong ti saba wenno bulong ti lungboy, almiris (mabalin met ti alsong), ken banga. Ken ti naluto a diket (naikabil iti bassit a bigao).

NO adda maisar-ong a sangaili iti maysa a balay, di pay nakatugaw no ar-arigen, madamagen, “Ania a sopdrink ti kayatmo? Diet Coke, Royal, Pepsi, Sprite?” No Ilokano ken addan edadna, mabalin a kunana, nangruna no adda ditoy Abra, “’Tay koma binubodan, Abalayan.”

Maysa ngamin ti binubodan a paggugusto dagiti Ilokano ditoy Abra a saramsam. Kadagiti babbaket, saan laeng a kas saramsam ta ipanganda pay iti innapuy. Adda ngamin karkarna a ramanna. Nasam-it nga adda bassit ingelna no addan 2-3 nga aldawna a naaramid. Magmagna ti aldaw, magmagna met ti kinasangerna.

Ngem adda taktikak no kayatko nga agtalinaed ti kinasam-itna— ikabilko iti ref.

Ngem no saan a mai-ref, agbalin amin a digo ti binubodan ket “tapuy” ti awag iti daytoy idiay surong ta napintas unayen nga arak. Adda pay agurnong iti binurnay. Iti panagkunak, saan la ketdi nga artapan ti Johnny Walker wenno uray ania nga imported nga arak.

Idi un-unana a tiempo, iti Kuaresma ti tradision wenno naipagagangay a panagaramid iti binubodan. Uray ita, no Kurkuros a mangrugi a maidayyeng ti panagtutuok ni Apo Jesus, kumuyog met ti pannakaidasar ti binubodan. Kadagiti balbalay, maaramid ti “arramada” wenno pannakaikanta ti pasion, sudario, wenno leksio a maipanggep iti pannakamartir ken ipapatay ni Apo Jesus. No Semana Santa, adda dagiti maipaspasdek kadagiti nagkukurosan nga abong-abong. Ti abong-abong ti pakaipakitaan ken pakaikantaan wenno pakaarramadaan ti panagsakripisio ti Nangisalakan iti lubong. Kanayon ti arramada kadagitoy a pasdek nangnangruna no manarimaan ti libut. No Biernes Santo, agpatnag ti pannakabagungon ti Santo Intiero. Permi met ti dinungdong a binubodan.

Kadagitoy nga aldaw, saan laengen nga iti Kuaresma ti pannakaaramid ti binubodan no di ket uray no ania a tiempo ti tawen. No adda espesial nga okasion, adda met espesial a sinam-it nga isu ti binubodan. Iti pannakipartisipar ti Abra iti kallabes a World Trade Fair a naangay idiay Manila, binubodan ti maysa nga impannakel ti probinsia a produktona. Kadagiti trade fair iti mismo a probinsia, adda latta dayta binubodan.

Makaanay pay ti binubodan a rason a pagaw-awidan dagiti kakabagiantayo iti abrod tapno makaramanda manen iti daytoy a pagtangtangsit a produkto ti Abra. No siak la a maysa, binubodan ti ipapaskuak kadagiti gagayyemko. No adda padpadaanak a sangailik, agsaganaak iti binubodan nga ipasarabok.

Kadagiti tiendaan, adda binubodan a mayabay kadagiti lako a bibingka, patupat, sinuman. Adda pay agisursursor nga aglako kadagiti balbalay. Pagaayat dagiti tadero idiay galiera ti mangan iti binubodan ta adda latta met aglako idiay ruar ti pallotan.

Ania, aya, ti binubodan? Ditoy Abra, “Nabangles nga innapuy,” kuna dagiti maisar-ong a Tagalog. Masansan a diket a bagas ti maaramid. Ngem uray magoprak (gagangay a bagas), mabalin latta. Kasta met ti naganus a mais; mabalin pay ti kamoting kahoy (cassava). Ngem nasken a malaokan iti bubod ta isu daytoy ti mangparupsa, (mang-ferment) a mangted iti karkarna a ramanna.

Kasano ti agaramid iti bubod ken binubodan?

Unaentayo ti bubod:

Dagiti ramen:
1 a salup a gagangay a bagas
2 a kutsara nga asukar
2 a kutsara a San Miguel gin
3 kapirit nga asin
Kalalainganna ti kaaduna a danum

Panangisagana:

Gilingen ti gagangay a bagas (sa mangilasin iti sangkabassit a giniling)
Paglalaoken ti giniling, asukar, gin, ken asin

Ikkan iti kalalainganna iti kaaduna a danum. Masaen agingga a lumamuyot.
Mangporma kadagiti nagbubukel a 6 a sentimetro ti diametrona ken 1 a sentimetro ti kapuskolna.

Ipatulid ti napagbubukel iti nailasin itay a nagiling a bagas
Ipawirwir (ipaangin) agingga a mamagaan a nalaing

Apaman met a mamagaan a nalaing dagiti inaramid a bubod, mabalintayon ti agaramid iti binubodan:

Dagiti ramen:

1 a salup a diket a bagas
Dagiti inaramid a bubod
Bulong ti lungboy/saba

Panangisagana:

Apuyen ti diket.

Gawen ti diket iti bigao tapno mabaawan a nalaing.

Lebbeken dagiti bubod tapno mapulbos.

Warakiwakan iti bubod ti uneg ti banga/kaldero.

In-inuten nga ipisok ti diket iti banga/kaldero.

Kabayatanna, warakiwakan met iti bubod ti diket a maikabil iti banga/kaldero.

Parabawan ti diket iti bulong ti lungboy/saba.

Rikpan a nalaing ti banga/kaldero.

Saan a luktan agingga iti maikatlo nga aldaw.

Manggao sa ikabil iti ref.

Idasar a nalamiis.

Ngem kas itay nakunan, no kayat nga agbalin a tapuy ti binubodan, bay-an daytoy iti uneg ti kaldero wenno banga agingga nga agbalin a digo amin. Adda no kuan simsimsiman a pagpabara, Abalayan. –O

(Naipablaak iti Bannawag, Mayo 30, 2011 a bilang.)

Padasek a Bangonen 'Toy Narpuog a Lubongko

padasek a bangonen 'toy narpuog a lubongko
kalpasan a pinanawannak a naklep, awanan-puot
iti dagumpo ti rebba ti rinebbam a taengko.

panunotek laeng a maipasngayak manen
ket sallukobandak ti sinamar ken ti linnaaw
lagipek dagiti umuna a tudo ti mayo
ket kagiddanko nga agtubo dagiti uong,
agrusing dagiti rettab; nga agkimaw dagiti tukak

agasak dagiti sugatko. ramanak ti dara
iti nabtak a bibigko. ngem silalagipak
kadagiti inem-emak a sabong ti kayanga,
kadagiti kinarut-omko a tultullaya

ammom ti pamay-ak iti pinagdaram a barukongko?
suatek dagiti riniwriw a puris ket ibistik ida
iti diding a mingmingmingak agingga a ti saem,
kasla laengen iti panangbuybuyak iti telebision
iti ladingit dagiti kettelen ti dengue,
dagiti gudasen ti didigra, aksidente, ken krimen

agingga a ti aningaas ti itatallikudmo, ipalagip
laengen dagiti rinibu a pinagbakuit ti gubat,
wenno ti rebolusion ti pagilian

iti kapanagan, padasek a say-upen
dagiti sabong-ruot, dagiti isu amin a puraw
a sabsabong a mangiladawan iti kinasadia
ti langit, ti karayan, ti baybay…

ket uray no ammom nga impetpettengko
a sikanto laeng ti pagrikusanna, padasek
a bangonen ‘toy narpuog a lubongko

--Ariel S. Tabag

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang.)

Ti Sikap ni Kapitana Tabtabucol

Ti Sikap ni Kapitana Tabtabucol
Sarita ni EFREN A. INOCENCIO


Aso, kalding, baka… Asino ti agaagab? Nasken a marisutna iti kabiitan a panawen ta no saan… Ay!


“AMMOK nga addan nakasagana kadakayo a mangsikmaw iti puestok,” inserioso ni Kapitana Eleanoracion Tabtabucol. “Ken ammok nga ammoyo metten nga adun a kabarangayan ti tumamtamnay kaniak gapu iti dandani inaldaw a panagpukaw dagiti dingotayo. No saan nga aso, kalding! No saan a manok, pato!”

Timmakder ti kapitana ket nagpagnapagna.

“Kas tserman ti committee on peace and order, ania ti makunam, Kagawad Carasiao?” inggaged ti kapitana a minulagatan ti makangingiit a kagawadna iti sangona.

“Apo Kapitana,” binitin ni Kagawad Margelio Carasiao ti sungbatna idinto a tinangadna ti sallabawan ti saan pay a nabobedaan a barangay hall a kunam la no dita ti nakaisuratan ti rasonna, “agyamantayo ketdi ta awan pay nagpukaw a karnero.”

Kasla adda nangipis-it iti silit’ sairo iti tebbeng ti kapitana. “Natural laeng nga awan ta awan met adda tarakenna a kasta ditoy lugartayo!” inggulpakna. “Agseriosokayo man! Maibabain ti sangabukel a konseho no saantayo a marisut dagita a kaso!”

“Adda kadin tuduenyo nga agar-aramid, Apo Kapitana?” binagi ni Chief Tanod Budalito Eduardo.

“Apay a siak ti pagdamagam? Siak koma ti agdamag kenka!” inkusilapna iti hepe dagiti tanod, sa nagakar-akar dagiti bulladna kadagiti kasangsangona agingga a nagsaltek ken ni Kagawad Carasiao. Kalpasanna, impatallikudna dagiti imana sa pinaglagana dagiti ramayna sa timmallikud kadagiti mitmitingenna. Isu pay laeng met ti kasla pannakariing ti rikna dagiti kameng ti konseho ket simngay ti nagduduma a reaksionda. Adda naglibbi, adda met nagmulagat nga immisem a pakairamanan ni Kagawad Carasiao. “Agparparang a nakapuytayo nga opisial gapu kadagitoy a mapaspasamak,” intuloy ti kapitana.

“Amangan no ti liderato ti kayatmo a sawen a nakapuy, Apo Kapitana,” inyisem manen ni Kagawad Carasiao.

Kellaat a simmango ni Kapitana Tabtabucol. “Saanak a nengneng tapno diak kunaen a diak pinanunot dayta a kunam, kagawad!” kinunana a bulon ti panagsammakedna iti lamisaan a pagsasanguanda. “Ammok met a kayatnak a sukatan a kapitan!”

Timpaw ti anabaab ken garikgik.

“Kayatko a sawen, kapitana, a nakapsuten ti bagim,” inyayek-ek latta ti kasla manutsutil a kagawad. “Nataengankan ket marigatankan a mangidaulo iti aramidenmi.”

“Kas koma iti ania, aber?”

“Ay, ket saan kadi nga isingsingasingko nga agronda dagiti barangay tanod a pakairamanantayo, Apo Kapitana?” agarup impannakkel ti kagawad.

Napatilmon ti kapitana iti kinuna ni Kagawad Carasiao, ngem sakbay a makadlaw dagiti kasangsangona, intaliawna ken ni Chief Tanod Eduardo a nakataltalna iti nagtakderanna a suli: “Ania ti makunam iti dayta, Hepe?”

(Ops. Amangan no makamermeriendaenka, Kailian? Mapanka man pay la tumannawag dita palengke. Ikanayonmonto metten ti gumatang iti Nobiembre 21, 2011 a bilang ti Bannawag. Ta idiay a makitam ti tuloyna. Ayos ba, Kailian?)

Adayon ti Nagteng ni Ralph!

DI PAY NALUTO, NAIBUSEN
Ni Angelo 'Eloy' Padua

Adayon ti Nagteng ni Ralph!

ITAY laeng nabiit, ‘bagis, inawis ni Kabagis Jim Domingo ni Ralph Recto Calube nga agpasiar iti Cagayan. Nairana met a semestral vacation ni Ralph isu a nakapasiar iti probinsia.

Malagipmo pay ni Ralph, ‘bagis?

Wen, daydi inestoriak kenka a singing sensation nga ubing iti Ilocos Norte.

Agasem ta maaw-awisen iti kabangibang pay a probinsia.

* * *

Kabayatan ti kaaddana iti probinsia, nagpaay ni Ralph a maysa kadagiti naisangsangayan a bisita iti pannakayalnag ti maysa a programa ti DWPE Radyo ng Bayan Tuguegarao a napauluan iti “Pangrugian a Panagsanay iti Panangidaulo ken Panangimaton Para kadagiti Agtutubo Babaen iti Radio.”

Kadagiti padata a saan a taga-Cagayan. ‘bagis, kuna man ni ‘Bagis Jim a maysa nga estasion ti radio ti DWPE Radyo ng Bayan Tuguegarao nga imatmatonan ti Philippine Broadcasting Service iti Opisina ti Presidente ti Filipinas.

Mangmangngeg ti DWPE kadagiti amin a probinsia ti Tanap ti Cagayan agraman dagiti agnaed iti akindaya a paset ti Cordillera a buklen dagiti probinsia ti Ifugao, Mountain Province, Kalinga ken Apayao.

Agasem ti kaadu dagiti nakangngeg iti timek ni Ralph, ‘bagis?

* * *

Iti daytoy a pannakaipatangatang ti timek ni Ralph, tinukayna ti atension dagiti agdengdengngeg. Adu ti naawis a maaddaanda ti kopia ti CD a naikairekordan dagiti kankantana.

Ay, ket inkalikagum la ket ngarud, ‘bagis, dagiti mangisursuro iti Lasam, Cagayan nga agkanta met ni Ralph iti maysa a pasken a naangay iti Callao, Lasam, Cagayan.

Wen, a. Tapno ipangngegna ti makaguyugoy a timekna.

* * *

Simmursurot ni Ralph Recto iti panagbisita ni Kabagis Jim kadagiti gagayyemna a nagkankankataanna kadagiti nairekord a kantana. No addada iti pagtaengan ni Kabagis Jim, adu dagiti gagayyemna a pimmasiar tapno laeng denggenda ti timek ni Ralph.

Nairaman kadagitoy ti grupo da mannurat met iti Bannawag Laurence Bingayen ken Imelda Perez, Ronnie Perez a naggapu pay iti Lal-lo, mannurat iti Bannawag Pedro Espada, Jr. ken Lorena Espada ti Gattaran, ken Danny Batugal a naggapu pay iti Santo Nino (Faire) a nagitugot kadagiti bukodda a lugan a nagpa-Tuguegarao.

Ket wen, ‘bagis. Tapno makitada laeng a personal ni Ralph Recto.—O

(Interesadoka met a makangngeg iti naisangsangayan a timek ni Ralph, ‘bagis? Teksam man ni ‘Bagis Elizabeth M. Raquel [ti kaarrubatayo a kolumnista ditoy Bannawag] ta agorderka iti CD ni Ralph. Daytoy ti selpon ni ‘Bagis Ely a prodiuser ti album: 0999-992-7179.)

Iti pananginterbiu ni Broadcast Journalist Teresa C. Campos ti DWPE Radyo ng Bayan Tuguegarao ken ni Ralph Recto O. Calube. Nairaman iti ladawan ni Broadcast Production Supervisor Vivian C. De Guzman (kaabay ni Ralph).

(Naipablaak iti Bannawawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang)

Nabileg ti Surat, Kunayon Sa

Manipud iti Editor

Nabileg ti Surat, Kunayon Sa

ADDA dagiti gundaway a no mapan ni misisko iti fastfood restaurant (a masansan a mayan-anunsio iti telebision isu nga uray dagiti kayanak ket mabalikasdan ti naganda), adda latta itugtugotna a blanko a papel.

Ngamin, no adda makitana a patienna a di rumbeng a maar-aramid, kas koma iti kinadugyot dagiti agserserbi wenno adda saan a nadalus a kutsara, adda madadaan nga usarenna nga agsurat para iti manedier ti fastfood. Madlaw no kua ti panangkita kenkuana dagiti crew no yawatna ti surat—pugpugtuanda no ania ti linaon dayta. Ket adda pay dagiti gundaway a mismo a ti manedier, kasaritana ni misisko; agpadpadispensar daytoy.

No met maragsakan iti panagserbi dagiti crew, kasta met laeng ti aramidenna. Agsurat met laeng iti manedier!

Itoy nga ar-aramidenna, natakuatak ti kinasamay ti surat-reklamo ken surat-panangdayaw. Uray kaskasano, maaksionan.

Kastoy met laeng ti inaramid ni Ariel S. Tabag a Poetry Editor-tayo. Adda ipagpagna ni Ariel a dokumento ti daga iti Land Registration Authority (LRA) iti Quezon City. Tapno kano mapadaras ti pannakaproseso ti dokumento, imbaga kenkuana ti maysa nga empleado idiay a mangted iti kastoy a gatad. Impagarup met ni Ariel a kasta a talaga ti mapaspasamak iti LRA isu a nagtungpal. Ngem di met nagkuti dagiti dokumento.

Nagsurat ngarud ni Ariel iti opisina ket imbagana a dinawatanda iti kuarta ngem awan met napaspasamak iti ipagpagnana a dokumento. Ania pay, napalutpot ti reklamo ni Ariel ket kalpasan ti napaut met bassit a pannakaadal ti reklamo (indatag ni Ariel ti reklamo idi Abril 21, 2009), napatapuak ti empleado gapu iti Grave Misconduct (naipaulog ti resolusion mainaig itoy idi Agosto 1, 2011).

Manen, matakuatantayo ditoy a saan met gayam a bulsek ken tuleng dagiti adu nga establisimento, pribado man wenno publiko, kadagiti di maikanatad a maar-aramid iti sakupda. Gapu ta dida met mataliaw ti likudan dagiti lapayagda, nasayaat no agsurattayo kadakuada no adda reklamotayo tapno adda aksionanda.

Ket no met adda rumbeng a dayawentayo a naaramidanda, nasayaat la unay met no suratantayo ida— nangruna ti boss no ti empleado iti babaenna ti daydayawentayo.

Wen, nabileg ti surat. Usarentayo daytoy a kas igam wenno kas maisagut a sabong— no adda man reklamotayo wenno dayawentayo iti panagserbi dagiti fastfood restaurant wenno dagiti opisina ti gobierno— a kas koma iti LRA.

Masdaawkayonto la ketdi iti resultana.

--Cles B. Rambaud

(Naipablaak iti Bannawawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang)

Naglabsing iti Pagannurotan?

Ti Makunami

Naglabsing iti Pagannurotan?

Agsuksukisokkami ita kadagiti materiales para iti thesis-mi iti masterado iti literatura a pakaaramatan dagiti sarita iti Ilokano a nangabak kadagiti nadumaduma a pasalip a pakairamanan ti Palanca Awards.

Maragsakankami iti natakuatanmi a kinangato ti kalidad dagitoy a sarita. Kaaduanna kadagitoy ti rimmuar iti Bannawag ken kadagiti libro ti GUMIL.

Kas nakunan, nangabak iti pasalip dagitoy a sarita. Ket maibatay iti pagannurotan dagiti pasalip, orihinal dagitoy a sarita ken dida pay nangab-abak iti ania man a kita ti salip iti panagsurat. Ngem natakuatak nga adda dagiti sarita, nga iti panagkunak, linabsingda daytoy a pagannurotan.

Ti dakdakamatek ket dagiti sarita ni Apo Prescillano N. Bermudez a “Bukod a Daga” a nangabak iti Maikatlo a Gunggona iti Reynald F. Antonio Awards for Iluko Literature (2004) ken naipablaak iti Bannawag (Set. 20, 2004); ken ti “Apong Gabriel, Pundador” a nangyalat iti Umuna a Gunggona iti kategoria ti sarita iti Iluko iti Palanca Awards (2004) ken naipablaak iti Bannawag (Nob. 1, 2004). Dagitoy a sarita, pasetda gayam iti maysa a nobela, ti “Dagiti Pundador” a nabiit pay a nabasak iti Bannawag. Daytoy met a nobela, nangabak iti umuna a Philippine Writers Foundation Writing Grant.

Adtoy dagiti saludsodko:

1. No nangabak met gayamen dagitoy a sarita (a naaramid a paset dagiti nobela), apay a naisalipda (ken nangabakda) iti sabsabali pay a salip iti panagsurat? Saan kadi a panaglabsing dagitoy iti pagannurotan dagiti pasalip? Agpayso a writing grant ti inabak ti “Dagiti Pundador” ngem maysa met a kita daytoy ti salip ta nakipartisipar met ditoy dagiti dadduma pay a mannurat. Saan laeng a dayta, naipaayan daytoy iti pammadayaw ken kuarta a gunggona.

2. Idi maipablaak dagitoy a sarita, apay a di naikkan iti kredito ti Philippine Writers Foundation ket nailanad koma a dagitoy a sarita, naggapuda iti nobela a “Dagiti Pundador”?
--Ana Marie S. Salting
San Mariano, Isabela

Sungbat:

Ti kinaorihinal dagiti saritami a “Bukod a Daga” ken “Apong Gabriel, Pundador” ti pagsaltekan ti pakaseknan ni Ms. Salting. Sipupudnokami nga agkuna: Orihinal a sarita dagitoy a naipundasion iti nobelami a “Dagiti Pundador.” Kastoy met ti linaon ti pagannurotan ti Palanca a nangabakan ti “Apong Gabriel, Pundador” (ilanadmi iti orihinal nga Ingles a pannakaipablaak ti Palanca iti pasalipda idi 2007):

Rule #4: A work which has been awarded a prize in another contest before 12:00 m.n. at 30 Aril 2007 is not qualified for the awards.

Kas nobela iti Iluko a naipaay ti grant iti “Dagiti Pundador” babaen ti 1st Philippine Writing Foundation Writing Grant. Aggidiat ti nobela ken sarita.

Rule #5: Published/produced works which were first published between 1 May 2006 and 30 April 2007 and/or unpublished/unproduced works may be entered in the contest except in the Screenplay category where only unproduced works may be entered.

Ti nobelami a “Dagiti Pundador,” naipablaak, babaen ti Bannawag, manipud iti Mayo 16, 2011 agingga iti Setiembre 19, 2011.

Rule #6. In submitting an entry, a contestant represents and warrants that the work is his own and that he has absolute ownership of all intellectual property rights thereto. If the entry is an adaptation of another author’s existing work, the contestant shall submit to the Foundation the written consent of the author of the existing work, allowing the contestant to adapt the work, and to enter the adaptation in the contest…

Manen, kunami, dagiti saritami a “Bukod a Daga” ken “Apong Gabriel, Pundador,” naipundasion iti obra maestra a nobelami, “Dagiti Pundador.” No apay a nangabakda, awan ti masaomi. Raemenmi ti integridad dagiti kameng ti hunta ti hurado a nangpili kadakuada.

Sawenmi a sipupudno a saankami nga intellectually dishonest. Akuenmi a dagiti sarita a “Bukod a Daga” ken “Apong Gabriel, Pundador,” clone (awan mapanunotmi a napudno a kaibatoganna iti Iluko) ti nobelami a “Dagiti Pundador.”

Mainaig itoy, dawatenmi ken ni Ms. Salting a bukibokenna koma amin dagiti sarita iti Iluko ken Filipino a nangabak iti Palanca. Saankami a masdaaw no masirarakanna a saan a dakami laeng ti nang-clone kadagiti obra maestrami.

Kamaudiananna, sawenmi ti sumaganad a mangpasingked a dagiti premiado a saritami, addaanda iti bukod a persona tapno maibilangda nga orihinal nga ababa a sarita.

Datayo a Filipino a Kristiano, naayattayo nga agsida iti karne ti baboy. Kadagupan dagiti potahe ti karne ti baboy, ti letson ti pagay-ayattayo. Kainnagawna iti lamisaan a pakaidasaranna ti letson-kawali. Agpadada a letson ken karne ti baboy ngem addaanda iti kabukbukodan a langa ken raman.
-- Prescillano N. Bermudez
San Manuel, Pangasinan

(Naipablaak iti Bannawawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang)

Duduogan

DUDUOGAN. Maysa a higante a pinuon ti balite a masansan a pagsardengan a paginanaan ken paglinongan dagiti biahero iti igid ti national highway iti Barangay Pasaleng, Pagudpud, Ilocos Norte. (Roy V. Aragon)

(Naipablaak iti Bannawawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang)

Ama, nagasidegen!

Ti asteroid a napanaganan iti 2005 YU55 nga insiwet a nanglabas iti Daga idi Nobiembre 9, kas inladawan ti maysa a dibuhista. Kas kadakkel ti bapor nga agkarkarga kadagiti pakigubat nga eroplano ti nasao a bato-iti-law-ang. (AP)



Maysa nga asteroid a kas kadakkel ti aircraft carrier ti insiwet a nanglabas iti Daga idi Mierkoles, Nobiembre 9 (oras iti Filipinas) iti distansia a kaasitganen iti uneg ti 35 a tawen.

Am-ammo ti asteroid iti naganna a 2005 YU55, natakuatan ti kaadda daytoy idi 2005 ken sinagsaganaan dagiti sientista ti ilalabasna iti Daga kalpasan ti panangkarkuloda no kasano ti kaadayo ti asteroid iti kanito a lumabas iti Daga.

Mapan a sumurok-kumurang a 325,088 a kilometro ti kaadayo ti asteroid iti Daga iti ilalabas daytoy wenno adda iti nagbaetan ti pagrikrikusan ti Daga ken ti Bulan ta mapan laeng met a sumurok-kumurang a 384,633 a kilometro ti nagbaetan ti Daga ken ti Bulan.

Kuna dagiti sientista iti Deep Space Network ti NASA nga agpegges daytoy apagkapat-ti-milia ti kadakkelna nga asteroid iti 46,671 kilometro kada oras. No dinungparna koma ti Daga, nangbukual iti abut a 6.4 kilometro ti diametrona ken aguneg iti nasurok a kagudua ti kilometro. No met iti taaw ti nakaitamaanna, nangigubuay koma iti 21 metro ti kangatona a dalluyon.

Kuna ti NASA a mapasamakto manen ti kastoy ti kaasidegna nga ilalabas ti maysa nga asteroid iti Daga inton 2028.

Mapapati a dagiti asteroid ti sobra iti pannakaparnuay ti solar system (ti init ken dagiti planetana) 4.5 bilion a tawenen ti napalabas.

Adu ti kakastoy a kasla bato a bantay iti law-ang nga insiwet ti kapardasda ket amken dagiti sientista nga iti masakbayan, addanto kastoy a mangdungpar iti Daga.

Adda teoria a maysa a dakkel nga asteroid ti nangdungpar iti Daga iti adayon a napalabas a nakaigapu iti pannakaungaw dagiti dinosaur.


(Naipablaak iti Bannawawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang)

Agannad uray iti naipaburek a danum – DoH

Ballaag ti Department of Health (DoH) mainaig iti naipaburek a danum a maus-usar a kas inumen: Kuna ni Dr. Eduardo Janairo, regional director ti DoH Center for Health Development, nga uray naipaburek ti danum iti naikeddeng nga oras, mabalin a maipauneg latta dagiti toxic chemical a nailaok iti danum. Kunana a masapul a maipaburek ti danum iti lima agingga iti sangapulo a minuto wenno agingga iti duapulo a minuto. Sa inton lumamiis, maipaburek manen.

Kuna ni Janairo a pudno a mapapatay dagiti pathogen no maipaburek ti danum. Ti adatna, saan a maikkat ti kunana a turbidity wenno cloudiness. Ket mabalin a ti in-inumen, dagiti nabati iti proseso ti panagipaburek nga addaan iti imet nga arinsaed ti aluminium, ken toxic metal, kemikal kas iti lead, mercury ken asbestos a nangkontaminar iti danum. Masapul met ti enerhia iti panagpaburek iti danum ngem nangina unay daytoy.

Iti maysa a pakaammo, dinakamat ni Janairo a ti turbidity ket isu ti dam-eg ti likido gapu kadagiti rinet wenno di naburak a solido a saan a makita dagiti mata ti tao, a kas koma iti asuk iti angin.

Kuna pay daytoy a turbidity ti mangipalnaad iti kalidad ti danum. Kuna ngarud ti World Health Organization (WHO) Sustainable Development and Healthy Environments Water, Sanitation and Health Standards nga uray no naipaburek ti danum, makasapul latta daytoy turbid water iti mangdis-impektar a kemikal a kas iti chlorine solution. Nupay kasta, masapul met a mapalitnaw babaen ti panang-filter iti daytoy.

(Naipablaak iti Bannawawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang)

Umuna a Pasalip ti ALVIYA iti Sarita, naluktanen

Para kadagiti amin a mannurat

Umuna a Pasalip ti ALVIYA iti Sarita, naluktanen

Ipakaammo ti Secretariat ti ALVIYA Literary Foundation nga agawaten kadagiti sarita para iti umuna a Pasalip ALVIYA.

Esponsoran daytoy ni Alex V. Yadao, Founder/President ti ALVIYA Literary Foundation a tubo iti Libertad, Abulug, Cagayan nga agnanaed ita iti New York.

Imatonan met ni Freddie P. Masuli, iti pannakitinnulong ti GUMIL Cagayan, daytoy a salip.

Dagiti pagannurotan:

1. Naluktan ti salip idi Oktubre 29, 2011 a pannakayalnag ti ALVIYA Literary Foundation. Aggibus ti pasalip iti Pebrero 29, 2012.

2. Silulukat ti salip kadagiti amin a mannurat nga Ilokano ken uray pay kadagiti saan nga Ilokano ngem makasurat iti pagsasao nga Ilokano (Iluko wenno Iloko).

3. Nawaya ti makisalip a mangpili iti tema a kayatna a suraten ngem nasayaat unay no maipanggep iti panagkalkallautang wenno pannakigasanggasat (diaspora) ni Ilokano iti sabali a lugar/pagilian. Saan ketdi nga agtalimudok iti daytoy a tema dagiti kriteria iti panagpili kadagiti mangabak iti daytoy a tema ti diaspora. Kayatna a sawen nga awan ti bonus a puntos a maited kadagiti sarita nga addaan iti kastoy a tema.

4. Agatiddog ti pakisalip iti 10-25 panid iti short bond paper, nai-computer (agusar iti Times New Roman, Font Size 12) iti doble espasio ken addaan iti maysa a pulgada a kalawa iti amin nga igid ti bond paper.

5. Maysa laeng a sarita ti mapalubosan nga isalip ti kada mannurat a makisalip.

6. Nasken a bukod a putar ti autor ti maisalip, saan pay a naipablaak iti ania man a magasin, saan pay a nangabak iti ania man a kita ti pasalip, ken saan a naipatarus manipud iti ania man a lengguahe.

7. Ti laeng parbo a nagan ti autor ti agparang iti manuskrito a maisalip. Pakuyogan ketdi ti entry iti narikpan a sobre a nakailanadan dagitoy: paulo ti sarita, parbo ken pudno a nagan, ababa a kabibiag ti autor, ken cell phone number. Saanen nga ipatulod iti e-mail ti soft copy ti impormasion a mainaig iti autor (ti linaon ti narikpan a sobre).

8. Nasken a maipatulod ti sarita iti dua a porma: a.) hard copy/printed copy, uppat a nalawag a kopia a maipatulod itoy nga adres: PASALIP ALVIYA, c/o Freddie P. Masuli, Cagayan State University, Sanchez Mira, 3518 Cagayan; ken b.) soft copy a maipatulod babaen ti e-mail iti daytoy nga e-mail account: alviya.foundation@gmail.com.

9. Nasken a maawat ti Secretariat dagiti dua a porma ti pakisalip (hard copy ken soft copy) iti di naladladaw ngem alas 11:59 ti rabii ti Pebrero 29, 2011 (oras iti Filipinas).

10. Agtalinaed ti ania man a pangngeddeng dagiti hurado ken maisubli ti gunggona ti mangabak no maduktalan kalpasanna a sinalungasingna ti Pagannurotan Bilang 6. Awanto metten ti karbengan ti autor a makisalip kadagiti sabsabali pay a pasalip ti ALVIYA.

11. Agbalin a makipagtagikua ti ALVIYA Foundation kadagiti mangabak a sarita. Ngarud, kas iti autor, maaddaan ti agpasalip iti karbengan a mangipablaak kadagitoy mangabak a sarita iti ania man a wagas a kayatna karamanen ti elektroniko ken tradisional a wagas ti panagipablaak. Dagiti gunggona : First Prize, P15,000.00; Second Prize, P12,000.00 ken Third Prize, P10,000.00. Addanto met sertipiko dagiti amin a mangabak.

12. Maiwaragawag dagiti mangabak a sarita iti umuna nga aldaw ti Abril babaen ti Internet ken mayawat dagiti premio kadagiti autor bayat ti GUMIL Filipinas National Convention iti Kalgaw 2012.

(Naipablaak iti Bannawawag, Nobiembre 21, 2011 a bilang)

BANNAWAG Nobiembre 21, 2011

SARITA
4 Ti Sikap ni Kapitana Tabtabucol
Efren A. Inocencio

NOBELA
16 Dagiti Bituen iti Imatangda (4)
Jose A. Bragado
32 El Guapito (43)
Dionisio S. Bulong

DANIW
18 Padasek a Bangonen 'Toy Narpuog a Lubongko
Ariel S. Tabag
20 Kadagiti Kinatalna(m)
Junley L. Lazaga
22 Biag ni Lam-ang (4)
Bersion ni Leopoldo Y. Yabes

SALAYSAY
8 Gapu Ta Daytoy ti Linteg (11)
Hues Joven F. Costales (Ret.)
12 Agpaagas Wenno Aglibas?
Neyo Mario E. Valdez
38 Ilokana Daytoy Pagwadan a Mannalon iti Sangalubongan
Leilanie G. Adriano
40 Ania ti Napintas a Barayti ti Repolio ken Cauliflower a Para iti Kailokuan?
Reynaldo E. Andres

KOMIKS
24 Miks & Tiks
26 Dagiti Bannatiran iti Bantay Maoac-oacar (46)
28 Tres Muchos (27)

KOLUM
14 Dear Judge
19 Dear Doc
31 Okeyka, Apong
34 TIPS
37 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
42 Padasem Daytoy, Kailian
44 Ading Kosinera

PAGLINGLINGAYAN
45 Beware of Falling Dibres, Kdp.
46 Showbiz
48 Sinniriban
48 Sapukas
48 Sudoku
48 Aggarakgaktayo

DADDUMA PAY
2 Ti Makunami
7 Manipud iti Editor
10 Aniat’ Serbi ti Panagkameng ti Anakmo iti Basketball Team?
15 Tao, Lugar, Pasamak
17 Siled ti Kararag
21 Pinarmek Daytoy a Mula ti Sakitna a Kanser
33 Txtm8
35 Ti Gasatmo Ita a Lawas
36 Ammuem Pay Dagitoy

Iti Tay-ak ti Musika: Naraniag ti Bituen ni Eugene!

DI PAY NALUTO, NAIBUSEN
Angelo "Eloy" Padua


KAS impadamagtayo idin ditoy, Kabagis, babaen ken ni Kabagis Leilanie G. Adriano, maysa kadagiti masipsiputan ti bituenna iti tay-ak ti musika nangruna iti America ni Eugene Tunac Marquez.

Ita, adtoy ti sabali a padamag maipanggep ken ni Eugene, kas impadamag met ni Kabagis Eliseo “Rudy” Contillo ti Narvacan, Ilocos Sur.

Kas kuna ni Kabagis Rudy, mairuaren iti mabiit ti umuna a CD album ni Eugene. Napauluan iti “Sagibo iti Amianan” ken iruar ti Sagibo Records.

Gumatangkayo man ketdi, ‘bagis, ta denggenyo man met.

* * *

Naipasngay ni Eugene idi Nobiembre 20, 1999 iti San Pablo, San Nicolas, I.N. kada Victorino Marquez (NA), ken Maggie Margaret Tunac- Marquez a maysa a radio broadcaster ken anaunser. Agnaedda itan idiay Hawaii.

Sangapulona laeng idi mapan idiay Hawaii a kaduana ti amana. Ngem nangrugi nga agduyos nga agkanta idi agtawen iti 5.

Iti edadna ita a 12, adun ti nakisalisalanna iti panagkanta. Kameng pay iti School Drama Club iti Aliamanu a pagadalanda.

* * *

Ni met Eugene ti umuna a kampeon iti Pinoy Power Idol a maisaysayangkat iti Radio Station KPHI iti Honolulu. Kuna ti amana nga idolona da Vhen Bautista ken ni Bruno Mars ket isu ti masansan a tuladenna ti estilona nga agkanta.

* * *

Saan laeng a nalaing nga agkanta ni Eugene, ‘bagis. Masirib pay. Maysa kadagiti kasariritan iti klasena.

Ken napagraemnakami. Wen, ta iti laksid ti kaaddanan iti US, pagaayatna pay laeng ti musika ni Ilokano.

Daytoy ti gapuna (kas kinuna ni Kabagis Rudy) a mismo a ni Vhen Bautista, Prince of Ilocano Songs a nakabase met itan idiay US, ti nangputar iti musika dagiti kanta iti umuna nga albumna ni Eugene nga Ilokano. Ken mismo a ti pagdidinnamagan a musical arranger iti America a ni Pierre Grill ti nangareglo iti accompaniment wenno kompaniarna.

* * *

Ania ngarud ti naidumduma itoy nga, kunam, ‘bagis?

Saan a tradisional ti nga Ilokano songs dagiti linaonna. Kabarbaro iti panagramantayo nga Ilokano. No daniw koma, avant garde. Pierre Grill, kunam man.

* * *

Malaksid ken ni Eugene, maam-ammo met iti nasao nga album da Victor Marquez ken Joebert Tunac Marquez.

Ken nairaman dagiti lyrics ti kanta a pinutar ni Robert de la Cruz a “Bisio” ken ti “Inang” ni Ben Pacris.

Ala, ket ania pay laeng ti ur-urayem, ‘bagis. Tulongantayo man daytoy pada nga Ilokano.

Ta no maitan-ok, maitan-oktayo met amin a Saluyot!—O

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 7, 2011 a bilang.)

Ania Ketdin ni Inang!

Ania Ketdin ni Inang!
Sarita ni FELIX M. ESLAVA, JR.


Awan met problemada idi ken ni inangda. Agingga a dimteng ti panagbaketna a di unayen makapagpagna…

DATI a bukbukodda nga agbibiag da amang ken inang— dagiti katugangak— ditoy Pangasinan. Kadkaduaen ida idi daydi Dios-ti-aluadna a kayongko, a maysa kadagiti pito a kakabsat ni baket. Nasayaat ti linnangenda, a napaneknekak idi pay. Ngem idi na-stroke ni amang ket nabaldado tallo a tawenen ti napalabas, innala ida ti ipagko idiay Las Piñas. Ngem saan a nagbayag, pinagsinami met laeng ida iti pagnaedan. Ta nagbaliw metten ti ugali ni inang. Ti impambarmi, a pinati a dagus ni inang ta adda metten an-annayenna (marigatan a magna gapu iti reuma), tapno maaywananmi ida a nasayaat. Ngem ti kinaagpaysona, kuna ni ipag a saan a husto ti turog ni amang no agassidegda, aglalo no agkaiddada ken inang.

No saan a piliten ni inang nga ulesan ni amang no kasta a makapuot a saan a nakaules ni amang, ilukagna kano a damagen no kayat ni amang ti agkape uray tengnga ti rabii. Maysa pay, kankanayon a riknaen ni inang no umang-anges pay ni amang no kasta a matmaturogdan a puon ti masansan a pannakalukag ‘diay lakay. “Amangan no makalibas ‘ta amayo,” kanayon nga irasonna.

Napagsinami met ida a nasayaat. Ni amang ti pinili nga aywanan ni ipag, ta dida kano agkasunguan ken inang aglalo kadagiti appokona. Ania ngarud, naipabagi kadakami uray agkitakitak koma gapu kadagiti negatibo a madamdamagko maipanggep kenkuana. Sitatallugod met a kimmuyog kadakami idi agawidkami idiay Los Baños, Laguna a pagnaedanmi. Mangisursuroak sadiay idi—iti Unibersidad ti Filipinas.

Napayamanak ketdi idi agangay ta awan met ti problemami ken ni inang bayat ti panagkakabbalaymi. Natulnog, isuna laeng ta medio inlaaw ti pannakisao ta adda tultulengna. Saan a managbuya ti TV— siguro, gapu ta dina met laeng matarusan ken mangngeg unay ti uni daytoy. Pannurayna ketdi ti mapan iti kuartona nga agkupinkupin kadagiti badona uray napintas met ti pannakaurnosda. No saan, bilangenna ti kuarta nga iduldulinna. Wenno, no makalagip, binsibinsirenna dagiti alahas a naitugotna. Agsangit ti maysa a lawas a saanna nga aramiden dayta...

(Nagustuam met laeng, Kailian? Basaem la ngarud bassiten ti tuloyna iti Nobiembre 14, 2011 a bilang, panid 4.)

Nagpintasen a Buya, Kunam?

Manipud iti Editor

Nagpintasen a Buya, Kunam?

ADU man itan a mannalon iti Kailokuan ti agsemsemilia iti imulada a tabako. Ket iti di agbayag, madarnapanto manen ti adu a talon ken bangkag iti Kailokuan iti nagpintas a buybuyaen a nakalanglangto a katabakuan.

Ngem no ti Framework Convention Alliance (FCA) ti mapaturay, nasaysayaat koma no awanen dagitoy a katabakuan. Ngamin ta dagiti bulong ti tabako ti maaramid a sigarilio ket segun iti gunglo (a buklen ti 350 a non-government organization manipud iti 100 a pagilian), ti panagsigarilio ti mangigubgubuay iti pannakatay ti riniwriw a tattao iti sangalubongan.

Iti agdama, addan 174 a pagilian iti sibubukel a lubong, a pakairamanan ti Filipinas, a nangpirma iti katulagan nga impaulog ti WHO-FCTC (World Health Organization-Framework Convention Alliance) mainaig iti pannakaiwayat dagiti addang tapno makissayan ti bilang dagiti agsigsigarilio iti masakupanda a lugar no di man naan-anay koman a maiwalin ti panagsigarilio iti bukodda a lugar.

Kinapudnona, iti maika-62 a sesion ti WHO Regional Committee for the Western Pacific a naangay itay nabiit iti Manila, dinayaw ti WHO-FCTC ti Filipinas kadagiti addangna kontra iti panagsigarilio a kas iti panangilabanna iti pannakaingato ti buis dagiti sigarilio—a manamnama a mangupay kadagiti mannigarilio gapu iti ingingina met ti sigarilio.

Maibatay iti rekord, kuna ti WHO-FCTC a mapan a 100 milion a tattao ti natay iti sangalubongan iti napalabas a maika-20 a siglo gapu iti tabako. Ket no agtultuloy laeng ti yaadu dagiti mannigarilio, kuna ti WHO-FCTC a mapan la ketdi a 1 bilion a katao ti matay gapu iti tabako iti maika-21 a siglo (daytoy a siglo).

Gagangay a mainanaig ti panagusar iti tabako kadagiti sakit a mangapektar iti puso ken bara; maibilang pay daytoy a makatulong iti pannakapataud ti kanser ken dadduma pay a sakit ti bara, ken iti pannakaatake iti puso ken stroke (atake iti utek), kas kuna ti FCTC.

Ala, wen, mabalin nga ammon daytoy ti adu nga agmulmula iti tabako. Ngem no kasta ti ipaay ti industria ti tabako iti salun-at, apay kano a ti Filipinas a nangpirma iti katulagan nga impaulog ti WHO-FCTC, supsuportanna met laeng ti panagmula iti ad-adu koma pay a tabako?

Makaulaw a kas met laeng iti tabako. –O

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 14, 2011 a bilang.)