SAAN a
panangbagkat iti bukod a tugaw ngem iti laksid dagiti adu a tubeng iti
panagdur-asna koma, ti pay laeng lengguahetayo nga Ilokano ti addaan iti maysa
kadagiti kadur-asan a literatura iti pagilian. Ken saan manen a panangbagkat
iti bukod a tugaw no ibagatayo a dakkel ti naitulong ti Bannawag iti
dayta a panagdur-as. Ket pagyamanantayo met daytoy iti panangsapsappuyot dagiti
readers iti daytoy a magasin.
Nairanta
laeng idi a para kadagiti Ilokano iti Amianan a Laud a Luzon, kasla nagkayamkam
nga apuy iti kapan-awan iti kangitingit ti kalgaw ti panagramaram ti Bannawag.
Nagkayamkam iti Cordillera, iti Tanap ti Cagayan, iti akin-amianan a paset ti
Tengnga a Luzon, iti Metro Manila, Mindoro ken Mindanao, agraman sumagmamano a
pagilian iti Southeast Asia, iti Hawaii, ken kadagiti pagilian a ‘yan ita
dagiti Ilokano a pakairamanan payen ti Russia.
Dimteng ti
Bannawag iti biag dagiti Ilokano idi 1934 babaen ti panangisingasing daydi
Apo Magdaleno A. Abaya (Candon, I.S.). Agpapaay idi ni Abaya a kameng ti editorial
ti Graphic magazine, maysa kadagiti linawas a magasin iti Ingles nga
ipabpablaak ti Ramon Roces Publications nga adda ti opisinana iti Soler, Sta.
Cruz, Manila. Ngem nagkedkedan daydi Don Ramon Roces, akinkukua ken publisher
ti Graphic ken dadduma pay a magasin a kas iti Liwayway, Bisaya
ken Hiligaynon, ti singasing ni Abaya ta kas kunana, iti kinakirmet
dagiti Ilokano, ad-adu pay dagiti napatpateg a banag a gatangenna ngem ti maysa
a magasin.
Ngem di
naupay ni Abaya a nangidardarirag ken ni Don Ramon iti daytoy agingga iti inted
ti naud-udi ti pammalubosna— iti kondision a pamadasan laeng dagiti umuna a
bilang; a kalpasan ti maysa wenno dua a bulan nga awan ngatuan ti malakuan a
kopia, isardengdanton.
Anian a
ragsak ni Abaya ket dagus a nagsapul iti kakaduana a mangimaton iti magasin.
Iti kamaudiananna, naallukoyna da Mauro Peña (Sarrat, Ilocos Norte) nga agbalin
nga assistant editor; Francisco Fuentecilla (Zambales) a kas news editor; ken
Benjamin Gray (Candon, I.S.) a kas proofreader. Ket naipasngay ti Bannawag.
Naaddaan ti
umuna a bilang ti Bannawag iti 10,000 a kopia a napetsaan iti Nobiembre
3, 1934 a mailako iti 10 a sentimo ti kada kopia. Naklaat ni Don Ramon ta
arigna apagkimat ti pannakailako ti Bannawag iti tunggal lawas nga
iruruarna. Ngarud, nagtultuloyen ti pannakaipabpablaak ti Bannawag.
Ngem
dimteng ti Maika-2 a Gubat iti Filipinas idi Disiembre 8, 1941. Kapilitan a
naiserra pay laeng ti Ramon Roces Publications ket naisardeng met ti
pannakaipablaak dagiti magasinna agraman ti Bannawag. Nagawid met dagiti
kameng ti Bannawag kadagiti bukodda a probinsia.
Kalpasan ti
gubat, idi 1945, pinaayaban ni Don Ramon ni Magdaleno Abaya tapno ituloyda nga
ipablaak ti Bannawag. Ngem naala met idin a mangisuro iti Philippine
Women’s University ket dina mapanawan ti panagisurona. Naidiaya ngarud ti takem
ken ni Benjamin Gray, ti immuna a nagpaay a proofreader, ket idi Agosto 9,
1946, isun ti baro nga editor ti Bannawag. Bayat ti gubat, daksanggasat
ta natay met ni Mauro Peña, ti kaunaan idi a nagpaay nga associate editor. Ni
met Fuentecilla, agpapaay met idin nga advertising manager ti Women’s World,
sabali pay a magasin iti Ingles ti Ramon Roces Publications.
Tapno
mabukel ti baro nga editorial staff, inallukoy ni Gray ni Atty. Narciso F.
Gapusan (Cauayan, Isabela) nga agpaay a managing editor, ni Anselmo Dacanay (La
Union) a kas proofreader, ken ni Juan B. Quimba (Solano, Nueva Vizcaya) a kas
news ken poetry editor.
Idi
naglusulos ni Gray a kas editor idi Agosto 8, 1949 tapno agtrabaho iti maysa a
korporasion ti gobierno, nadutokan ni Gapusan a baro nga editor; nagbalin met
ni Quimba a news editor; ken naala ni David D. Campañano (Burgos, Ilocos Norte)
a movie ken comics editor. Kinaykayat met ni Dacanay ti nagtalinaed a
proofreader.
Iti panawen
ni Gapusan a kas editor, addaan laeng ti Bannawag iti uppat a kameng.
Ngem gapu ta adu ti agkidkiddaw a readers nga agipablaak koma ti Bannawag
iti ad-adu a nobela ken sarita, kiniddaw ni Gapusan ti pannakanayon ti bilang
ti staff a mangiggem iti benneg ti literatura. Isu nga idi 1953, nadutokan ni
Nicolas Guerzon (Candon, Ilocos Sur) a kas literary editor.
Nagtalinaed
ni Guerzon iti puestona iti uneg ti dua a tawen. Simmukat kenkuana ni Marcelino
A. Foronda, Jr. (Santa Maria, Ilocos Sur) a kadagita a panawen, nalataken kadagiti
readers ti Bannawag gapu kadagiti sinuratna. Kas literary editor,
ginuyugoy ni Foronda dagiti mannurat nga Ilokano nga agsuratda koma iti ad-adu
a sarita ken nobela iti Ilokano a saan ketdi nga iti Ingles. Ngem napilitan a
naglusulos ni Foronda iti trabahona idi Hunio 4, 1956 tapno ituloyna ti
panagbasana idiay Espania. Simmukat ngarud kenkuana ni Constante C. Casabar
(Narvacan, Ilocos Sur) a kas literary editor.
Kalpasan ti
12 a tawen, naglusulos ni Gapusan a kas editor. Agpapaay met idin ni Casabar a
managing editor ket isun ti nangala iti puesto ni Gapusan. Adda met idin iti Bannawag
ni Gregorio C. Laconsay (Natividad, Pangasinan) ket isu ti nagbalin a managing
editor. Dagiti dadduma pay a kameng idi ti Bannawag: Campañano, comics editor;
Guillermo R. Andaya (Bacarra, Ilocos Norte), literary editor; Juan A. Alegre
(Banna, Ilocos Norte), news editor; ken Juan S.P. Hidalgo, Jr. (Rosales,
Pangasinan), poetry editor ken proofreader.
Pinanawan
ni Casabar ti puestona idi Oktubre 15, 1965 tapno mapanen agnaed idiay Canada,
kaduana ti pamiliana. Nadutokan ni Laconsay nga editor; ni met Andaya ti
managing editor. Nadutokan met ni Hidalgo a literary editor idinto a
nagtalinaed ni Campañano a comics editor ken ni Alegre a movie editor. Naala
met ni Jose A. Bragado (Santa, Ilocos Sur) nga agpaay a proofreader.
Tawen 1966 idi gatangen ni Brig. Gen. Hanz M. Menzi ti Ramon Roces Publications a
mangipabpablaak iti Bannawag ken pagpapaayan idi ni Gregorio C. Laconsay
a kas editor. Nabaliwan ti nagan ti publikasion ket nagbalin a Liwayway
Publishing, Inc. (LPI). Iti daytoy met laeng a tawen a naglusulos ni Juan A.
Alegre a kas movie editor ti Bannawag tapno agtrabaho iti Opisina ti
Presidente (ti Filipinas). Naala ngarud ni Dionisio S. Bulong (Sta. Teresita,
Cagayan) a kas proofreader. Sumagmamano a bulan kalpasanna, naglusulos met ni
Guillermo R. Andaya a kas managing editor tapno agsagana iti bar examination
(nagretiro a Presiding Judge iti Branch 53, Regional Trial Court, Lucena City).
Naala ngarud met ni Herminiano Calica (Aringay, La Union) a kas kameng ti
editorial staff.
Nareorganisa
ti editorial staff ti magasin idi madutokan ni Juan S.P. Hidalgo, Jr. (literary
editor) a kas circulation manager ti LPI a nakaigapuan met ti pannakaala ni
Adamson University Prof. Ruperto Ferido (Salcedo, Ilocos Sur) a kas
proofreader. Ngem di nagbayag ni Ferido iti Bannawag; nagari ti ayatna
iti panagisuro ket nagsubli iti Adamson. Maysa met laeng a mannursuro ti
nangsukat kenkuana, ni Casimiro Is. De Guzman (Urdaneta, Pangasinan).
Idi
madutokan ti editor ti Bannawag a ni Gregorio C. Laconsay a kas
assistant editorial director ti LPI idi
1973, simmukat kenkuana ni David D. Campañano a kas editor. Nadutokan ni Bulong
nga associate editor. Nakasubli met idin ni Hidalgo iti editorial ket nadutokan
a literary editor (dati a puestona sakbay a nagpaay a circulation manager),
napagbalin met a news editor ni Jose A. Bragado; proofreader met ni De Guzman.
Iti dayta met laeng a tawen, nayakar ti opisina ken planta ti LPI iti Pasong
Tamo, Makati City. Saanen a simmurot ni Calica ta kinaykayatna ti nagtrabaho
iti Department of Public Information (Philippine Information Agency itan).
Nagretiro
met ni Campañano a kas editor ti Bannawag idi 1978. Simmukat ngarud ni
Bulong a kas editor; nadutokan ni Hidalgo a kas associate editor; literary
editor met ni Bragado; news ken comics editor ni De Guzman ken naala ni
Clesencio B. Rambaud (Pinili, Ilocos Norte) a kas proofreader.
Idi 1983,
naglusulos ni De Guzman tapno makadennana ti pamiliana iti Urdaneta,
Pangasinan. Ket iti umuna met a gundaway iti pakasaritaan ti magasin, nangayab
iti babai a mannurat nga agpaay a kameng ti Bannawag— ni Hermilinda T. Lingbaoan
(Peñarrubia, Abra). Naglusulos ni Lingbaoan idi 1988 tapno agtrabaho iti
University of the Philippines Press ket naayaban met ni Prudencio G. Padios
(Sta. Teresita, Cagayan) a sukatna.
Naglusulos
met ni Bragado idi 1997 tapno tumulong a mangimaton iti negosio ti pamiliada.
Nareorganisa manen ti editorial staff ket nadutokan ni Rambaud a kas literary
editor; ni Padios a kas news & comics editor; ken naala met ni Eliseo B.
Contillo (Narvacan, I.S.) a kas proofreader.
Iti
sumuno a tawen, nagretiro met ni Hidalgo a kas associate editor. Nadutokan ni
Rambaud a sukatna; naital-o met ni Padios a kas literary editor; ni Contillo a
kas news & comics editor; ken naala ni Juan Al. Asuncion (Sarrat, Ilocos
Norte) a kas proofreader.
Idi 2005,
nayalis ti opisina ti Bannawag iti Manila Bulletin Publishing Corp. a
nangimaton metten iti magasin ken kadagiti kakabsat daytoy a magasin ken
pagiwarnak (Liwayway, Bisaya, Hiligaynon ken Balita).
Iti dayta met a tawen a nagretiro ni Bulong a kas editor ti magasin. Kinaykayat
metten ni Contillo ti nagawid iti ilina tapno makadennana ti pamiliana.
Iti
kaadda ti Bannawag iti salinong ti Manila Bulletin, nadutokan da
Rambaud, Padios ken Asuncion a mangedit iti magasin kas associate editor
(managing editor idi agangay), literary editor, ken entertainment editor, kas
panagsasaganadda. Ngem nagpa-Canada ni Padios idi 2006 ket naayaban ni Ariel S.
Tabag (Sta. Teresita, Cagayan) a mangpunno iti pagkurangan ti bilang dagiti
kameng ti magasin. Nadutokan ni Tabag nga entertainment editor (nainayon ti
akemna a poetry editor idi agangay).
Iti
kaadda ti Bannawag iti Manila Bulletin, nagbalin a dekolor ken
naikadakkel ti rukodna. Ngem napatpateg ngem iti pisikal a nagbaliwanna ti
panagtalinaedna a magasin a maipagpannakkel ti puli a nangsapsappuyot kenkuana
sipud naipasngay daytoy 78 a tawenen ti napalabas.--Cles B. Rambaud, Bannawag Editor
(Naipablaak iti Bannawag, OKtubre 29 ken Nobiembre 5, 2012 a bilang.)
