Pudpudno a Sagada Orange

PUDPUDNO A SAGADA ORANGE. Agpilpili daytoy a turista manipud iti Manila iti gatangenna a Sagada orange iti presio a 70 iti tunggal kilo wenno mapan a walo agingga iti sangapulo a bukel ti sangakilo. Kas makita iti ladawan, adayo ti langa dagitoy nadumaduma a variety ti Sagada orange iti dakkel nga orange a mailaklako a kas “Sagada orange” kadagiti merkado iti Filipinas iti P40 ti sangabukel. Ad-adda ketdi nga umarngi ti Sagada orange kadagiti “berde” ken seedless nga orange a produkto ti Nueva Vizcaya. (Ariel S. Tabag)


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 10, 2014 a bilang.)

Saan pay a mabalin nga usaren ti “Lopez Orthography” – KWF

Ni LEILANIE G. ADRIANO

“Hindi pa pwedeng gamitin (Saan pay a mabalin nga usaren),” daytoy ti inlawlawag ni Dr. Virgilio S. Almario, ti agdama a chairman ti Komisyon sa Wikang Filipino maipanggep iti naipablaak a pamphlet ti maysa nga Education Program Supervisor iti Department of Education iti Ilocos Norte a ni Dr. Joel B. Lopez a mangbaliw iti ispeling dagiti sumagmamano a balikas nga Ilokano, kas maibatay iti Ortograpiyang Pambansa.

Dua a protest papers ti naipasabat ken ni Almario kabayatan ti kaaddana iti Ilocos Norte idi Enero 25, 2014 a nakaawisanna a kas kangrunaan a bisita ken agsarita iti maikawalo a kombension ti Gunglo Dagiti Mannurat nga Ilokano (GUMIL) iti Ilocos Norte iti DepEd Division Office iti Ilocos Norte.

Itay laeng kallabes, nabara a panagsisinnupiat iti kapanunotan ti pinarnuay ti “Lopez Orthography” gapu iti kayatna a panangbaliw kadagiti sumagmamano nga Ilokano diphthongs, pronouns ken pronominal adjectives a kas iti “piyano” saan a kas iti sigud a “piano”; “parya” imbes a “paria”; “This is my pencil… Daytoy ti lapis ko, (Saan a: Daytoy ti lapisko) ken dadduma pay.

Kangrunaan a kinontra daytoy dagiti gunglo dagiti mannurat nga Ilokano ken dadduma pay nga agus-usar iti Ilokano a pagsasao gapu ta saan man laeng a napagsasaritaan wenno naikonsulta daytoy iti publiko sakbay a naipablaak ken maisuro kadagiti agad-adal a kas mayataday iti pagalagadan ti MTB-MLE.

Naammuan nga addan nasurok a sangaribu a kopia ti naipablaak ken us-usaren payen dagiti dadduma a pagadalan.

Gapu iti daytoy, insingasing ni Almario a mapagsasaritaan koma daytoy a naimbag iti publiko ken idalan iti umno proseso dagiti reklamo tapno denggen ti DepEd.

Inlawlawagna a saan a desision ti KWF ti pannakaipablaak ti nasao a pamphlet ket sa laeng mabalin nga usaren daytoy no anamongan ti kaaduan.

Nupay kasta, dinayaw ni Almario ti tured ni Lopez gapu ta kayat laeng daytoy a mapadur-as ti kabukbukodan a pagsasao ket no bilang ta agballigi, dakkel ti akem daytoy iti panagbalbaliw.

“Walang masama sa ginawa ni Lopez. Nag-iisip lang siya kung paano mapapaunlad ang wika. Kailangang may mag-aral at ina-absorb into tradision. Kung namali lang ng proseso, dapat ituwid ninyo ang proseso (Awan madi iti inaramid ni Lopez. Agpampanunot laeng isuna no kasano a mapadur-as ti pagsasao. Kasapulan nga adda agadal ken maipasagepsep daytoy iti tradision. No nagkamali iti proseso, kasapulan ngarud a mailinteg daytoy),” segun ken Almario.

Iti biang ni Lopez, kunana nga agtungtungpal laeng daytoy iti pammilin ti DepEd babaen ti Memorandum Order 34 series 2013 maipanggep iti pannakaaramat ti Ortograpiyang Pambansa a mabalin a pagibasaran iti pannakabukel ti ortograpia dagiti nakayanakan a pagsasao iti Filipinas.

“Ti solusionna, always dialogue.  Intayo iti maysa a lamisaan ta pagsasaritaantay idiay with an open mind. Kasi, ang sa amin, adda ngamin DepEd Order a naipaulog a naggapu iti ngato. That is, I think my job is to implement the order a naibasar kadagiti specific provisions iti Ortograpiyang Pambansa,” inkalintegan ni Lopez.


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 10, 2014 a bilang.)

NBI clearance, mabalinen ti agaplay iti online

Impakaammo ti National Bureau of Investigation (NBI) itay nabiit a mangrugi iti Enero 24, 2014, naluktanen ti clearance registration system ti nasao nga ahensia.

Iti pakaammo nga inruar ti Department of Justice (DOJ) nga ina nga ahensia ti NBI, kuna ni DOJ Secretary Leila De Lima a panggep ti baro a sistema a gibusan ti atiddog a pila dagiti mangal-ala iti clearance.

Masapul laeng nga ag-fill up iti online form dagiti aplikante a maala iti http://nib.njis-ph.com wenno iti http://www.doj,gov.ph/nbi para iti impormasion, detalye ti pakakontakan ken pakasaritaan ti pamilia.
Kuna ni NBI Director Virgilio L. Mendez nga agtultuloy a pasayaatenda ti automated system kadagiti sumarsaruno a lawas.


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 10, 2014 a bilang.)

Pasnaan 5, maangay iti Peb. 7-9; espesial a miting ti GF, Peb. 9

Maangay ti Pasnaan 5, ti maikalima nga edision ti workshop nga imatonan ti GUMIL Filipinas, ti gunglo dagiti mannurat nga Ilokano, itoy a Pebrero 7-9, 2014 iti Conference Hall ti Cagayan State University, Gonzaga, Cagayan (saan nga iti Riverview Resort, kas immuna a naipakaammo).

Panggepna a patademen ti pluma dagiti agdadamo a mannurat nga Ilokano, maiwayat ti Pasnaan babaen ti panagtitinnulong ti GF ken dagiti nadumaduma nga ahensia kas iti National Commission for Culture and the Arts, Bannawag, GUMIL Cagayan ken ti chapter daytoy a GUMIL Gonzaga, ken ti LGU Gonzaga (Cagayan) nga idauluan ni Mayor Carlito F. Pentecostes, Jr.

Iti tallo nga aldaw, ma-workshop ti gapuanan dagiti sangapulo nga agdadamo a mannurat babaen ti panangiwanwan dagiti mabigbigbig a mannurat, editor, ken kritiko nga Ilokano.

Iti sabali a bangir, maangay ti espesial a miting ti board of directors ti GUMIL Filipinas iti Pebrero 9 iti met laeng CSU, Gonzaga, Cagayan, kas impakaammo ni GF Pres. Arthur P. Urata, Sr. mainaig iti maangay a maika-46 a Nailian a Kombension ti GUMIL Filipinas inton Abril 18-20, 2014 iti Masisit Beach Resort, Sanchez Mira, Cagayan, ken mainaig iti pagtaktakderan ti gunglo iti kontrobersia iti ortograpia ti lengguahe nga Ilokano, ken dadduma pay a pakaseknan ti gunglo.

Maigunamgunam ti yaatendar dagiti amin nga opisial ti GF ken dagiti presidente dagiti GUMIL chapter iti Filipinas idinto ta maidawat ti yaawag dagiti presidente ti GUMIL chapter iti ballasiw-taaw. (Pasnaan/GF Secretariat)


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 10, 2014 a bilang.)

Nangabak iti Salip iti Ababa a Sarita ti Mayor CFPJ Awards, naammuan

Indauluan da Ronelyn B. Ramones ken Edison B. Tobias dagiti nangabak iti Salip iti Ababa a Sarita ti Mayor Carlito F. Pentecostes, Jr. Awards for Ilokano Literature (Mayor CFPJ Awards) para kadagiti propesional ken agdadamo a mannurat nga Ilokano, kas panagsaganadda.

Pinangabak ni Ramones, mangala-ala iti midwifery iti Northwestern University iti Laoag City ken agnaed iti Brgy. 40 Buyon, Bacarra, Ilocos Norte, iti Umuna a Gunggona ti saritana a “Puso ti Maysa nga Ina.”
Pinangyalat met ni Tobias, maysa a mannalon iti Centro East, Sta. Teresita, Cagayan, iti Umuna a Gunggona ti saritana a “Gapu Kenka, Amo.”

Dadduma pay a nangabak: Iti kategoria a propesional: Maika-2 a Gunggona ni Jobert M. Pacnis, mannursuro iti Aparri West National High School a taga-Ammubuan, Ballesteros, Cagayan, babaen ti saritana a “Desdes”; ken Maika-3 a Gunggona ni Jovito F. Amorin, sigud nga empleado ti Phililippine Long Distance Telephone Co. (PLDT) ken sigud a part time Instructor iti North Luzon Philippines State College iti Candon City ken tubo iti Santa Maria, Ilocos Sur ken agnaeden iti United Kingdom, babaen ti saritana a “Ti Gate.”

Iti kategoria nga agdadamo: Maika-2 a Gunggona, Marichel E. Suguitan, OFW iti Hong Kong a taga-Aggub, Solano, Nueva Vizcaya, iti saritana a “Kalding”; Maika-3 a Gunggona, Hennessy Bobis Nares, tubo iti Laoag City ken agnaeden iti Flourishing, Gonzaga, Cagayan, iti saritana a “Ni Lucky”; ken dua a Consolation Prizes, da Ferdinand N. Cortez, tubo iti Buguey, Cagayan a propesor iti Saint Louis University iti Tuguegarao City, iti saritana a “Lumba”; ken Shiela Joanna Salmasan Basug, 4th Year iti Cagayan National High School iti Tuguegarao ken agnaed iti San Gabriel Village, Tuguegarao City, iti saritana a “Tarigagay.”

Nagpaay a hurado da Dionisio S. Bulong, chairman; ken Cles B. Rambaud ken Juan Al. Asuncion, kamkameng.

Mapadayawan dagiti nangabak kabayatan ti Maika-46 a Kombension Nasional ti GUMIL Filipinas a maangay iti Masisit Beach Resort, Sanchez Mira, Cagayan inton Abril 18-20, 2014.

Da Mayor Carlito Fidel Pentecostes, Jr. ti Gonzaga, Cagayan ken ti kaingungotna a ni Mrs. Marilyn S. Pentecostes ti sponsor ti salip, babaen ti pannakitinnulong ti GUMIL Cagayan ken ti GUMIL Filipinas. (Mayor CFPJ Awards Secretariat)


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 10, 2014 a bilang.)

PEBRERO 10, 2014

SARITA
6 Candy Crush
   Aileen R. Rambaud

NOBELA
26 Mission: Black Ops (16)
     Norberto D. Bumanglag, Jr.
30 Kasera 101 (29)
    N.M.E. Valdez

DANIW
 9 2 a Daniw ti Panagkanagan
    Roy V. Aragon
28 Pananglipat
     Roselyn C. Campano
48 Dandaniw a Para Ubbing
     Ferdinand N. Cortez/ Jobert M. Pacnis

SALAYSAY
12 Ania, Mamatika ken ni Bong Revilla?
     Neyo Mario E. Valdez
24 Intayon Agpasiar Idiay Nueva Era!
     Leilanie G. Adriano
40 Umno a Teknik iti Panagpakan iti Baboy
   Reynaldo E. Andres

KOMIKS
17 Gayang ni Lam-ang (19)
20 Aritosan (69)
22 Miks & Tiks

KOLUM
14 Saludsodem ken ni Apo Hues
16 Dear Doc
32 Okeyka, Apong
34 TIPS
37 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
38 Kosina Ilokana
42 Padasem Daytoy, Kailian

PAGLINGLINGAYAN
44 Showbiz
46 We, Buy and Cell Currencies, Kdp.
47 Sinniriban
47 Sapukas
47 Sudoku
47 Agkatawa ti Mayat

DADDUMA PAY
 2 Ti Makunami
 4 Tao, Lugar, Pasamak
27 Txtm8
10 Kampeon ni Osang!
15 Nora Aunor, Brillante Mendoza, Napadayawan iti Ani ng Dangal
29 Wanted: Pagadalan iti Pagbaludan
31 Siled ti Kararag
33 Alla, da Ma’am, Agtsitsismis!
35 Ti Gasatmo Ita a Lawas
36 Ammuem Pay Dagitoy
39 Ania Ngarud ti Aramatek a Paglutuan?

Panagapit iti Wombok

PANAGAPIT ITI WOMBOK. Ap-apiten daytoy a pamilia iti Sitio Paktil, Brgy. Monamon Sur, Bauko, Mountain Province dagiti mulada a wombok (Chinese cabbage) a nakalasat iti frostbite a nangdadael kadagiti dadduma pay a mula iti kabambantayan ti Cordillera a kas iti kadawyan a repolio ken sweet peas (chicharo). Iti pannakaala ti ladawan itay Enero 19, 2014, mapan a 2-5 degrees Celsius ti kalamiisna iti nasao a lugar (agbalin a yelo ti puro a danum iti 0 degree Celcius). Maibiahe ti naapit a wombok iti La Trinidad, Benguet ket manamnama a mailako iti 10-12 a pisos ti sangakilo. (Ariel S. Tabag)


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 3, 2014 a bilang.)

Ubog ti Niog, Naimas a Sidaen

UBOG TI NIOG, NAIMAS A SIDAEN. An-anusan daytoy nga ama a daldalusan ti ubog ti niog nga inubogna iti nagpukanan iti niog ta imbag la a sidaenda a sangapamilia iti maysa a pannangan. Ti ubog ti niog ti maysa kadagiti maidasdasar kadagiti pasken iti Masisit, Sanchez Mira, Cagayan ken iti kabangibangna a barangay ta naimas daytoy a maigisar, ken mailaok iti dinardaraan ken lauya a karne ti baboy. (Ridel T. Cabulisan)


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 3, 2014 a bilang.)

Baro a panaglulukat ti klase, yuman koma kadagiti nagannak

Kiniddaw ni Senador Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. kadagiti opisial dagiti kangrunaan nga unibersidad a mangidardarirag iti pannakayakar ti panaglulukat ti klase iti Septiembre imbes nga iti Hunio nga ikonsultada koma nga umuna kadagiti nagannak dagiti estudiante sakbay nga ituloyda ti planoda.

Kuna ni Marcos a masapul nga ipaayan dagiti opisial dagiti eskuela ti importansia ti sentimiento dagiti nagannak a maapektaran met iti panagbalbaliw ti panaglulukat ti klase.

Kuna ni Marcos nga ad-adda ngamin nga ammo dagiti nagannak ti para iti pagimbagan dagiti annakda isu a nasken laeng a makonsultada iti daytoy a patangan.

Immunan nga impakaamo ti University of the Philippines, Ateneo de Manila University, De La Salle University ken University of Santo Tomas ti panggepda a mangbaliw iti pannakairugi ti kalendario akademiko, manipud iti agdama a Hunio ket mayakar iti Agosto wenno Septiembre.

Kunada a maaramid daytoy tapno maigiddan ti kalendario-pagadalan ti Filipinas kadagiti dadakkel nga unibersidad iti lubong kangrunaanna iti Asia. Panagsagsagana metten daytoy pannakabukel ti Association of Southeast Asian Nations Economic Community iti 2015.

Uray ti Catholic Educational Association of the Philippines (CEAP), impakaammona ti suportana iti panggep dagiti uppat a nadakamat a pagadalan.


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 3, 2014 a bilang.)

Pagpakuttong nga “underwear,” amangan no sabidongannaka, imballaag ti FDA

Imballag ti Food and Drug Administraton (FDA) kadagiti aggatgatang kontra iti saan a rehistrado nga Onami slimming underwear product a mangikarkari a ma-detoxify wenno madalusan ti bagi, matunaw dagiti taba, mapapigsa ti resistensia, mapapartak ti metabolismo, mapaalerto ti utek, makissayan ti nakaro a pannakabambannog ken pannakaburibor, sakit ken panaas, ken maikkat ti di makaay-ayo nga angot ti bagi.

Kuna ti FDA a saan pay a naglasat ti nasao nga underwear product iti ania man a klinikal wenno nasientipikuan a panagamiris tapno masuportaran dagiti ikarkari daytoy malaksid a saan a rehistrado daytoy iti FDA.

Kuna ti FDA a bambantayanda amin a ramit a mangikarkari a makaagas wenno nasayaat iti salun-at a kas iti Onami.

Kuna ti ahensia a masapul a mangala dagiti agparpartuat wenno agiwarwaras kadagitoy iti lisensia manipud iti FDA ket dagiti produkto, masapul a mairehistro ken masigurado a maabotda dagiti pagbatayan iti kinatalged, kalidad ken kinapudnoda iti ikarkarida a pakaipaayan, a saan ketdi a pangbulbulataw laeng.

Dagiti laeng produkto a para iti salun-at a makaabot iti pagbatayan ti FDA ti maikkan iti Certificate of Product Registration (CPR) ken mapalubosan a mailako ken agpaanunsio.


(Naipablaak iti Bannawag, Pebrero 3, 2014 a bilang.)

PEBRERO 3, 2014

SARITA
6 Saan a ti Kas Kenkuana
   Rolando A. Seguro, Jr.

NOBELA
26 Mission: Black Ops (15)
     Norberto D. Bumanglag, Jr.
30 Kasera 101 (28)
    N.M.E. Valdez

DANIW
 9 3 a Soneto
    Honor Blanco Cabie
28 Denggem ‘Toy Daniwko
     Corazon F. Quiamas
48 Dandaniw a Para Ubbing
     Edelaine U. Duyor/ Ryan A. Dulig

SALAYSAY
10 Ti Ilokano a Kardinal Idiay Mindanao
      Fr. Danny R. Laeda
12 Aniat’ Dakesna No 100-Milion ti Populasiontayo?
     Neyo Mario E. Valdez
15 Aggapu iti Lumot Daytoy a Krudo
     Joel B. Manuel ken Titus Adonis Leaño
24 Kastoykami Ditoy Alberta
     Imelda D. Toledo
40 Tapno Napintas ti Kalidad Dagiti Apit a Mangga
   Reynaldo E. Andres

KOMIKS
17 Gayang ni Lam-ang (18)
20 Aritosan (68)
22 Miks & Tiks

KOLUM
14 Saludsodem ken ni Apo Hues
16 Dear Doc
32 Okeyka, Apong
34 TIPS
37 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
38 Kosina Ilokana
42 Padasem Daytoy, Kailian

PAGLINGLINGAYAN
44 Showbiz
46 You Can Parking Here, Kdp.
47 Sinniriban
47 Sapukas
47 Sudoku
47 Agkatawa ti Mayat

DADDUMA PAY
 2 Ti Makunami
 4 Tao, Lugar, Pasamak
27 Txtm8
29 Ania, Karirinaka ti Estudiantem?
31 Siled ti Kararag
33 Paregtaen Ida nga Agadal
35 Ti Gasatmo Ita a Lawas
36 Ammuem Pay Dagitoy
39 Adtoy ti Kinapudno iti Biag ni Mannalon

Makan nga Arak

MAKAN NGA ARAK. Iti sagsangapulo pisos kada sangabaso a bassit, mapnekka metten ken mabartekka a mangan iti bubod (wenno binubodan) a lako daytoy a misis iti merkado publiko ti Bambang, Nueva Vizcaya. Maaramid ti binubodan manipud iti innapuy a natemplaan iti lebadura (yeast), asukar, kdp. Ti bubod (ti maparnuay a digona) ti paggapuan met laeng ti nalatak nga arak a tapuy. Kas iti basi, adda dua a klase ti binubodan wenno tapuy: pangbabai wenno nasamsam-it, ken panglalaki wenno naing-ingel. Pangbabai ti binubodan daytoy nagaget a misis, nga aglaklako pay, kas makita iti abay ti suksukatenna a binubodan, iti masaramsam a kuskusileng (nakilnat ken narekaduanen iti natadtad a laya, ken asin, perresan laengen iti naipasurot a sangkaiwa a kalamunding). (ROY V. ARAGON)


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 27, 2014 a bilang.)

Kasla Salip iti Panagbantak

KASLA SALIP ITI PANAGBANTAK. Iti panagiintarda, kasla agsasalip dagitoy a mangngalap ti Bulala Norte, Aparri, Cagayan nga agbantak iti kugaw, purong ken barraungan iti baybay. Maysa a ramit iti panagbanniit ti bantak, addaan iti atiddog a linas (nylon) a maiputipot iti nagbasotan iti lata ti sardinas wenno pasadia a kawayan wenno kayo a sangadangan ti kaatiddogna; addaan tallo agingga iti lima a sima (sangadangan ti baet ti tunggal sima) ken addaan padagsenna a buli. Manipud iti dapnisan, maibato iti baybay ti buli ti bantak a mapawaywayan depende iti kaadayo ti bansagmo. (Johmar R. Alvarez)


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 27, 2014 a bilang.)

4Ps, maituloy; agusaren iti “biometrics”

Awan ti plano ti gobierno a mangisardeng iti subsidy program daytoy kadagiti nakurapay a pamilia; igetanna laeng ti pannakapili dagiti benepisiario.

Kuna ni Presidential Communications Operations Decretary Herminio Coloma, Jr. a siguraduen ti gobierno a dagiti laeng pudno a nakurapay ti maparaburan iti nasao a programa ti turay.

Mainaig daytoy a pakaammo ni Coloma iti pannakaibutaktak ti kaadda dagiti agaw-awat a saan met a pudno a nakurapay (ghost beneficiary) iti Pantawid Pamilyang Pilipino Program (4Ps) wenno conditional cash transfer ti gobierno.

Sakbayna, inreport ti Commission on Audit (COA) nga umab-abot iti 50 a milion pisos ti naited iti agdagupen iti 7,782 pamilia a dagiti naganda, awan met iti opisial a listaan ti gobierno kadagiti napasingkedan a benepisiario.

Kuna ni Coloma iti maysa a programa iti radio nga itultuloy ti Department of Social Welfare and Development (DSWD) ti panangpasayaatna iti panagipaay kadagiti social services bababen ti conditional cash transfer.

Nupay kasta, kunana nga agusaren ti gobierno iti “biometrics system” tapno masigurado ti integridad ti listaan ti benepisiario ti CCT wenno 4Ps. Babaen ti nasao a sistema, maammuanen ti pudno a kinaasino ti benepisiario babaen dagiti amin a pisikal a pakailasinanna.


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 27, 2014 a bilang.)

Sanga, nakiddaw nga iparit koman ti gobierno

Kiniddaw ti maysa a “consumer watchdog” nga iparit koman ti gobierno ti panagusar iti sanga (naphthalene mothball) kalpasan ti panangipalgak ti European Commission a maysa a sabidong ti sanga a mailaklako iti pagilian a Bulgaria. Naggapu ti sanga iti Filipinas.

Kinuna ti Ecowaste Coalition a daytoy koman ti panggapuan ti gobierno a mangpaisardeng iti panagpartuat iti sanga a maus-usar kontra kadagiti insekto nangruna kadagiti agdadael kadagiti lupot.

“Makasabidong ti puro a naphthalene a maar-aramat iti panagaramid iti naphthalene mothball uray babaen laeng ti pannakaangot iti daytoy,” kuna ti European Commission.


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 27, 2014 a bilang.)

Pasnaan 5, maangay iti CSU Gonzaga

Maangay ti Pasnaan 5, ti maikalima nga edision ti workshop nga imatonan ti GUMIL Filipinas, ti gunglo dagiti mannurat nga Ilokano, itoy Pebrero 7-9, 2014 iti Conference Hall ti Cagayan State University, Gonzaga, Cagayan (saan a Riverview Resort, kas immunan a naipakaammo).

Panggepna a patademen ti pluma dagiti agdadamo a mannurat nga Ilokano, maiwayat ti Pasnaan babaen ti panagtitinnulong ti GF ken dagiti nadumaduma nga ahensia kas iti National Commission for Culture and the Arts, Bannawag, GUMIL Cagayan ken ti chapter daytoy a GUMIL Gonzaga, ken ti LGU Gonzaga (Cagayan) nga idauluan ni Mayor Carlitos F. Pentecostes, Jr.

Iti tallo nga aldaw, ma-workshop ti gapuanan dagiti sangapulo nga agdadamo a mannurat babaen ti panangiwanwan dagiti mabigbigbig a mannurat, editor, ken kritiko nga Ilokano. (Pasnaan Secretariat)


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 27, 2014 a bilang.)

ENERO 27, 2014

SARITA
6 Ni Aydol Tom
   Juan Al. Asuncion

NOBELA
26 Mission: Black Ops (14)
     Norberto D. Bumanglag, Jr.
30 Kasera 101 (27)
    N.M.E. Valdez

DANIW
 9 Sika, Serenade Towers
    Rosalie Albano Barnachea
28 Suka
    N.M.E. Valdez
48 Dandaniw a Para Ubbing
     Roselyn C. Campano/ Ronelyn B. Ramones

SALAYSAY
10 Nalamiiskan Idiay Papagyo, Kompadre?
      Virginia A. Duldulao, Ph.D.
12 Filipino Time: Awan Itan ti Linnadawan?
     Neyo Mario E. Valdez
24 Wen, Manong, Kastoy ti Apayao!
     Leilanie G. Adriano
40 Umuna a Bonsai School iti Filipinas
   Reynaldo E. Andres

KOMIKS
17 Gayang ni Lam-ang (17)
20 Aritosan (67)
22 Miks & Tiks

KOLUM
14 Saludsodem ken ni Apo Hues
16 Dear Doc
32 Okeyka, Apong
34 TIPS
37 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
38 Kosina Ilokana
42 Padasem Daytoy, Kailian

PAGLINGLINGAYAN
44 Showbiz
46 Photolaffs
47 Sinniriban
47 Sapukas
47 Sudoku
47 Agkatawa ti Mayat

DADDUMA PAY
 2 Ti Makunami
 4 Tao, Lugar, Pasamak
15 Napasaktam Kadi ti Rikna ti Ubingmo?
27 Txtm8
29 Awan Koma ti Paan-anawa a Sir ken Ma’am
31 Siled ti Kararag
33 Makadangran Kadi iti Salun-at ti Selpon?
35 Ti Gasatmo Ita a Lawas
36 Ammuem Pay Dagitoy
39 Ania ti Adda iti Taraonmo?

10 nga agdadamo a mannurat nga Ilokano, fellow iti Pasnaan 5

Sangapulo nga agdadamo a mannurat nga Ilokano ti napili nga agbalin a Fellow iti Maika-5 a Pasnaan, ti workshop dagiti mannurat nga Ilokano nga imatonan ti GUMIL Filipinas, iti pannakitinnulong ti National Commission for Culture and the Arts, Bannawag, GUMIL Cagayan ken ti chapter daytoy a GUMIL Gonzaga, ken ti LGU Gonzaga (Cagayan) nga idauluan ni Mayor Carlitos F. Pentecostes, Jr.

Napili a fellow para iti Sarita da Marie Rita M. Brillantes ti San Antonio, Candon City; Ronnie E. Aguinaldo ti Minabel, Puro Camiguin, Calayan, Cagayan ken Ridel T. Cabulisan ti Masisit, Sanchez Mira, Cagayan.

Napili met fellow para iti Daniw a Para Ubbing ni Marlyn del Rosario ti San Nicolas, Villasis, Pangasinan.

Napili met a fellow para iti Daniw da Rex T. Aquino ti Maddalero, Buguey, Cagayan; Mario S. Ascueta ti Progressive, Gonzaga, Cagayan; Michael S. Naidas ti Santa Maria, Gonzaga, Cagayan; ken Vicente R. Raras ti Minanga, Camalaniugan, Cagayan.

Napili met a fellow para iti Sarita a Para Ubbing da Anna Liza Gaspar ti Tangaoan, Piddig, Ilocos Norte ken Leah D. Manzano ti Bagani Campo, Candon City.

Babaen ti pannarabay dagiti mabigbig a mannurat, editor ken kritiko a kas kada Juan S.P Hidalgo, Jr. ken Bannawag Editor Cles B. Rambaud, ma-workshop dagiti sinurat dagiti nasao a fellow iti daytoy Pebrero 7-9, 2014 iti Riverview Resort iti Gonzaga, Cagayan.

Dagiti kameng ti Seminar-Worshop Committee ti GUMIL Filipinas ti nagpaay a secretariat ken mangimaton iti pannakaiwayat ti Pasnaan 5. (Pasnaan Secretariat)


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 20, 2014 a bilang.)

Septiembre a panaglukat dagiti eskuela, naisingasing

Insingasing manen dagiti kangrunaan nga unibersidad iti pagilian nga iti Septiembre koman ti panaglukat dagiti klase a saan ketdi nga iti Hunio.

Mairaman kadagiti unibersidad  a mangisingsingasing iti panagbaliw ti “school calendar” ti University of the Philippines (UP), De La Salle University (DLSU), Ateneo de Manila University (AdMU), ken University of Santo Tomas (UST) kas pagsagsagana iti ASEAN Integration iti 2015.

Kayat a sawen daytoy nga iti 2015, marugianen ti “free trade” iti nagbabaetan dagiti 10 a pagilian a kameng ti ASEAN.

Babaen met itoy, nawaywayanton ken nalaklakanton ti magastos iti yaallatiw dagiti agindeg kadagiti pagilian a kameng ti ASEAN a mapan kadagiti pagilian a kameng ti ASEAN.

Mairamanto a maparaburan dagiti estudiante—ken uray pay dagiti menor de edad—ta nawayandanton nga agenrol iti kayatda a pagadalan iti uray ania kadagiti pagilian a kameng ti ASEAN.

Daytoy ti maysa kadagiti gapuna a naisingasing ti Septiembre a panaglukat ti klase tapno makipada ti Filipinas iti panaglukat ti klase kadagiti kolehio ken unibersidad iti rehion.

Iti sabali a bangir, kuna ni DepEd Secretary Armin Luistro a nupay saan a kontra ti Departamento iti pannakayakar ti panaglukat ti klase iti Septiembre, kunana a saan a kas iti Tertiary Education, awan ti makitana a rason tapno mabaliwan ti school calendar para iti Basic Education ta agsasabali ti bulan a panaglukat dagiti klase iti rehion.

Dagiti pagilian a kameng ti ASEAN: Brunei Darussalam, Cambodia, Indonesia, Lao PDR, Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thailand ken Viet Nam.


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 20, 2014 a bilang.)

ENERO 20, 2014

SARITA
6 ‘Yan ni Nanang?
    Liwliwa Malabed

NOBELA
26 Mission: Black Ops (14)
     Norberto D. Bumanglag, Jr.
30 Kasera 101 (27)
    N.M.E. Valdez

DANIW
28 Ibunubonko Laengen Dagiti Nabatbati a Bin-i
     John B. Buhay
48 Dandaniw a Para Ubbing
     Jobert M. Pacnis/ Rolando A. Seguro, Jr.

SALAYSAY
 8 Iti Filipinas: Kaano nga Agbalin a Legal ti Marihuana?
     Neyo Mario E. Valdez
10 Napanamon, Sto. Niño?
     Fr. Danny R. Laeda
12 Agputol Pay Laeng iti Ulo Dagiti Ilongot?
     Bonifacio V. Ramos
24 Iti Hawaii: “’Tattan, Naguilian!”
     Francisco T. Ponce
40 Dakkel ti Mapastrek iti Panagtaraken iti Padaw
   Reynaldo E. Andres

KOMIKS
17 Gayang ni Lam-ang (15)
20 Aritosan (59)
22 Miks & Tiks

KOLUM
14 Saludsodem ken ni Apo Hues
16 Dear Doc
32 Okeyka, Apong
34 TIPS
37 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
38 Kosina Ilokana
42 Padasem Daytoy, Kailian

PAGLINGLINGAYAN
44 Showbiz
46 Enterness, Kdp.
47 Sinniriban
47 Sapukas
47 Sudoku
47 Agkatawa ti Mayat

DADDUMA PAY
 2 Ti Makunami
 4 Tao, Lugar, Pasamak
15 Pagadalan, Tulongan
27 Txtm8
29 Pagannurotan iti 16th AMMAFLA
31 Siled ti Kararag
33 Iparit Wenno Saan ti Selpon iti Pagadalan?
35 Ti Gasatmo Ita a Lawas
36 Ammuem Pay Dagitoy
39 No Makatumpongka iti Narigat a Kalangen a Nagannak

Paoay Lake National Park

PAOAY LAKE NATIONAL PARK. Dakkel-Danum ti awagna iti Ilokano. Maibatay iti leyenda, ditoy ti disso ti ili ti Paoay idi un-unana ngem nalbo ta dinusa ti Dios dagiti agindeg ditoy gapu iti kinapalangguadda. Ngem segun kadagiti eksperto, daytoy a dan-aw (lake) ket bunga ti napigsa a ginggined iti Ilocos Norte idi Enero 1641. Nag-liquify wenno dimmanum ti nasao a lugar ket ita, maysan daytoy a destinasion dagiti adu a turista aglalo dagiti naayat iti boating, kayaking, paddle boating ken agraman payen dagiti agbisbisikleta ken dagiti bird watcher. Adu ngamin dagiti makitkita ditoy a migratory bird a kas iti Great Cormorant nga agsapul iti pagsalipengpenganna no kasta nga ag-snow iti pagnaedanna a pakairamanan ti North America ken Greenland. Naideklara ti 386 nga ektaria a paset daytoy a kas national park idi Hunio 21, 1969 babaen iti RA 5631. (Leilanie G. Adriano)


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 13, 3014 a bilang.)

Marigrigat, matulongan iti panagpaospitalda

Makasiguradon iti tulong iti panagpaospitalda amin a marigrigat no ma-confine dagitoy iti para publiko nga ospital, ta automatiko a kamengda iti PhilHealth ken matulonganda iti panagpaagasda.

Babaen ti bileg ti PhilHealth Circular 32, narugianen ti point-of-care enrolment program para kadagiti saan a kameng ti ahensia a mapaneknekan a karaman iti Class C-3 wenno D.

Agsagrap met iti benepisio iti babaen daytoy programa uray dagiti marigrigat nga awanan iti umdas a kontribusion, ta karaman dagiti dependent dagitoy, iraman ida ti PhilHealth a kas sponsored member, ket ti P2,400 a kontribusion, yabagan ti para publiko nga ospital.

Kuna ni Alexander A. Padilla, presidente ken CEO ti PhilHealth, maipatpatungpalen daytoy iti 85 a retained hospital (wenno kontrolado) ti Department of Health iti sibubukel a pagilian ken manayonan dagitoy gapu ta makiraman met dagiti dadduma pay nga ospital a tartarawidwidan dagiti lokal a gobierno.

Innayon ni Padilla a saan koman nga agduadua pay dagiti marigrigat a kakailian ta malaksid kadagiti benepisio iti PhilHealth, awanen ti bayadanda a balanse gapu iti No Balance Billing Policy.

Addaan dagiti miembro kadagiti inpatient ken outpatient benefit, malaksid kadagiti primary care benefit manipud iti umuna nga aldaw ti pannakai-confine dagitoy agingga iti maudi a kaaddada iti ospital.


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 13, 2014 a bilang.)

Kuna ti Presidente ti World Bank: korupsion ti “Public Enemy No. 1”

Determinado ti World Bank a manglaban iti korupsion.

Kas dinakamat ni WB President Jim Yong Kim, ti korupsion iti publiko ken pribado a tay-ak ti “public enemy No. 1”  dagiti dumurdur-as a pagilian iti lubong.

Kinunana a tunggal doliar nga ibolsa ti managkunniber a lider, arigna natakaw daytoy manipud iti bolsa ti maysa a masikog nga agkasapulan iti pannaranay iti salun-at.

Daytoy naibaga ni Kim ti mangipakita a dakkel ti namalbaliwan ti banko ta manipud pay idi dekada ’90 a maibilbilang a taboo (wenno maiparit) a mapagpapatangan ti korupsion iti daytoy nga institusion nga addaan iti 188 a pagilian a kameng. Kayat a sawen daytoy nga adda idi panawen a likliklikan ti WB ti mangkontra wenno mangkanunong iti maysa pagilian.


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 13, 2014 a bilang.)

Kastoy ti Agala iti Gakka ken Karibuyo

KASTOY TI AGALA ITI GAKKA KEN KARIBUYO. Babaen ti tako, ramit a pagala, napasnek ken naanus daytoy a mannako nga ama a mangirudrurudrod ken mangiyukayukayok iti takona iti panagalana iti gakka iti baybay. Mailako ti gakka (depende iti kadadakkel) iti gatad a P10.00, P15.00 ken P20.00 iti maysa a baso. Malaksid iti gakka, maala pay ti karibuyo babaen ti tako; magatang met ti karibuyo iti P60.00 agingga iti P100.00 iti maysa kilo. Maala dagitoy a kita ti seashell kadagiti ili iti igid ti baybay iti Umuna ken Maikadua a Distrito ti Cagayan. (Johmar R. Alvarez)


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 13, 2014 a bilang.)

ENERO 13, 2014

SARITA
 6 Sardam ken Bituen ti Rabii
     Juan S.P. Hidalgo, Jr.

NOBELA
26 Mission: Black Ops (13)
     Norberto D. Bumanglag, Jr.
30 Kasera 101 (26)
    N.M.E. Valdez

DANIW
  7 Ti Panagbirok
      Vicente R. Raras
28 Makalinglingayka a Kas Sabong
      Vincent Cab. Berroy
48 Dandaniw a Para Ubbing
      Ludy Ely F. Bravo/ Jobert M. Pacnis

SALAYSAY
 9 Wen, Abir, Adda Manen New Year’s Resolution-ko!
     Arnold C. Baxa
10 Nabuniagan Met ni Apo Jesus
     Fr. Danny R. Laeda
12 Kaano Pay a Nagbalin a Dakes ti Buis?
     Neyo Mario E. Valdez
24 Ket Nairubuat ti Pannakarambak ti Maika-80 nga Anibersario ti Bannawag
     Edivir F. Castillo ken Philip A. Rasdas
40 Adda Manen Baro a Barayti ti Diket a Mais
    Reynaldo E. Andres

KOMIKS
17 Gayang ni Lam-ang (14)
20 Aritosan (58)
22 Miks & Tiks

KOLUM
14 Saludsodem ken ni Apo Hues
16 Dear Doc
29 Okeyka, Apong
34 TIPS
37 Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
38 Kosina Ilokana
42 Padasem Daytoy, Kailian

PAGLINGLINGAYAN
44 Showbiz
46 Jageng Pants, Kdp.
47 Sinniriban
47 Sapukas
47 Sudoku
47 Agkatawa ti Mayat

DADDUMA PAY
 2 Ti Makunami
 4 Tao, Lugar, Pasamak
15 “Ket No Dayta ti Kuna, Ma’am!”
27 Txtm8
31 Siled ti Kararag
33 Wen, Ma’am, Saantayon a Maliklikan ti Internet
35 Ti Gasatmo Ita a Lawas
36 Ammuem Pay Dagitoy
39 Wanted: Kooperasion ti Sibubukel a Pamilia

Ibaballasiw

IBABALLASIW. Sinallabay daytoy a naanus nga ina ti balasangna tapno iballasiwna iti paset ti Karayan Apayan a lasaten ti kalsada iti nagbedngan dagiti barangay ti Mabasa ken Inaban iti ili ti Dupax del Norte, Nueva Vizcaya. Saan a malislisan ti karayan ta immadalem gapu iti masansan a panagtudona ket gapu ta awan pay ti naipasdek a rangtay, anusan dagiti agudong iti poblasion (Brgy. Malasin) ti pasaray pay manguyos iti pantalonda a mangballasiw iti karayan nangruna no matutudo nga agdinakkel daytoy. (Roy V. Aragon)


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 6, 2013 a bilang.)

Naimas ti Kilawen a Tuna...

NAIMAS TI KILAWEN A TUNA NO NASAYAAT TI PANNAKAESTIMARNA. Ket tapno mataginayon ti kinasadiwa ti ikan kas iti daytoy a tuna a nakalapanda iti Brgy. Davila, Pasuquin, Ilocos Norte, madama nga ipakpakat dagiti mangngalap ken aglaklako iti ikan ditoy ti baro a naadalda tapno ad-adda pay nga umadu ti malakuanda ken sumayaat ti kalidad dagiti ikan a lakoda. Babaen ti panangiwanwan ti World Wildlife Fund (WWF) ken iti panangbayabay ti opisina ti agrikultura kangrunaanna iti Fisheries Division iti gobierno probinsial iti Ilocos Norte, nasursuruan dagitoy a mangngalap no kasano a mapagtalinaed ti kalidad ti sadiwa nga ikan a dumanon iti lokal a merkado publiko wenno iti ballasiw taaw a kas iti Europa. Umuna, masapul a patayen ken mapadara a dagus daytoy a tuna kalpasan a mayaon daytoy iti baybay. Madalusan ken maikkat a nalaing dagiti naguneg ken asangna. Kalpasanna, ipisok iti napagtibnok a naburburak a yelo ken danum-baybay (2:1 ratio). Siguraduen a matinep daytoy ken saan nga agrungarong ti ulo wenno ipusna tapno sapasap ti pannakaipalamiisna. No aramidem amin dagitoy, sigurado a dekalidad ti lakom nga ikan ket mapnek dagiti gumatang. (Leilanie G. Adriano)


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 6, 2013 a bilang.)

Titser a Filipino, kasapulanda idiay Papua New Guinea

Agkasapulan ita ti Papua New Guinea kadagiti mangisursuro a Filipino, kas kuna ti Department of Labor and Employment babaen ken ni Secretary Rosalinda Baldoz itay nabiit.

Nailanad ti nasao a panagkasapulan ti PNG iti kapirpirma a bilateral agreement iti nagbaetan ti Filipinas ken PNG.

Makaawis ti sueldo ta mapan a P758,224 agingga iti P844,144 ti tinawen.

Kuna ni Baldoz nga agtrabaho dagiti titser iti Department of Education ti Papua New Guinea. Mapetisionan babaen ti working visa dagiti kualipikado nga aplikante.

Kasapulan met dagiti lektiurer iti pisika, biolohia, biological technology, arkitektura, inheniera sibil, surveying, drafting, economics, management ken electrical engineering.

Dagiti aplikante a makaipaay kadagiti rekisito, mairamanda iti shortlist ket interbiuen met ida dagiti pannakabagi ti Department of Education ti Papua New Guinea.

Lima a tawen ti bilateral agreement a pinirmaan ti Filipinas ken Papua New Guinea para iti panagtinnulong maipanggep iti pannangged.

Maibatay iti rekord ti Philippine Overseas Employment Administration, immadu dagiti Filipino nga agtrabtrabaho iti Papua New Guinea iti napalabas nga uppat a tawen.

Mapan a 23,230 a Filipino ti adda ita iti Papua New Guinea, 92.5 porsiento kadagitoy ti agtrabaho iti produksion ken panagpartuat, serbisio propesional, dagiti trabaho nga administratibo, managerial ken clerical ken iti sektor ti sales and service.


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 6, 2013 a bilang.)

“Health scams,” annadanyo, kuna ti FDA iti publiko

Agannad koma ti publiko kadagiti “cure-all health supplement” a mangikarkari iti alisto a remedio dagiti amin a parikutda iti salun-at ken kadagiti online advertisement a mangikarkari met iti alisto a panagpakuttong wenno panagpapintas ta mabalin a “health scam” wenno panangballaibo laeng.

Imballaag ti Food and Drug Administration (FDA) daytoy mainaig iti umad-adu a rumrummuar a produkto a ti laengen langit ti di maikari dagiti aglaklako ayatda laeng a mabutbotanda ti bolsa dagiti inosente a tattao.


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 6, 2013 a bilang.)

Awanen ti boksing iti Palarong Pambansa?

Mabalin a makansela ti boksing iti nasional nga agpang ti 2014 Palarong Pambansa gapu iti panagkurang ti partisipante, kas kuna ti Department of Education (DepEd).

Kuna ni DepEd Assistant Secretary Tonisito Umali, naibabawin ti pannakaangay ti salip iti boksing iti agpang rehional kalpasan a pimmusay— na-coma sakbayna— ni Jonas Joshua Garcia, 16 anios ken estudiante iti senior high school iti San Miguel, Bulacan kalpasan a nakisalip iti boksing iti Central Luzon Regional Athletic Association (CLRAA) idi Disiembre 15, 2013 idiay Zambales.

Kuna ni Umali a maldaanganda iti napasamak ta awan met ti nangayat iti aksidente.

Kalpasan ti ipupusay ni Garcia, binunar iti adu a dillaw dagiti amin a paboksing ti DepEd.


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 6, 2013 a bilang.)