Iti biang ti DepEd, ti laeng ortograpia nga inanamongan ti KWF ti masurot…
 |
| Ti akkub ti 6-a-panid nga ortograpia a sinurat ni Joel Lopez a napetsaan iti Nob. 26, 2013. Iti nasao nga ortograpia a nailanad dagiti pagannurotan tapno maipasurot iti Filipino ti ispeling dagiti balikas nga Ilokano, kas koma kadagiti addaan iti agsaruno a letra a paaweng (vowel) iti maymaysa nga ebkas wenno silaba, kas iti “dua,” maisurat koma a “duwa,” ti “kararua,” maisurat koma a “kararwa.” Iti sabali a pannao, nasken koma nga awan agsaruno a “vowel” kadagiti balikas nga Ilokano no masarakan dagitoy iti maymaysa a silaba (syllable). |
NAIBINSABINSA ti pagkamtudan ti ipilpilit ni Joel Lopez nga ortograpiana (kaduana nga autor ti asawana a ni Maria Eliza Lopez) a maaramat iti panagisuro iti MTB-MLE, iti position paper ti Gunglo Dagiti Mannurat nga Ilokano (GUMIL) iti Ilocos Norte a naidatag ken ni agpapaay idi nga Undersecretary ti Deparment of Education (DepEd) Dr. Yolanda S. Quijano.
Iti maudi a paset ti surat a napauluan iti “Why Fix It If It Ain’t Broke?” ken napetsaan iti Mayo 18, 2012, nalawag a nailanad ti kiddaw ti GUMIL Ilocos Norte: “....we reiterate our appeal that you reconsider these things and revisit your approval of the Lopez Orthography and adopt the KWF Ilokano Orthography officially.”
Napartak met a sinungbatan daytoy ni Quijano. Iti suratna ken ni Elizabeth M. Raquel, presidente ti GUMIL Ilocos Norte, a napetsaan iti Mayo 24, 2012, nailanad ti kastoy: “...Hence, the KWF-approved orthography is the one DepEd officially recognizes. We agree that having different orthographies with varying grammatical rules for the same language will definitely lead to confusion. For your information and guidance.”
Nalawag nga awan ti inaprobaran ti DepEd nga ortograpia ni Lopez. Inanamongan pay ketdi ti DepEd ti pammaliiw ti GUMIL Ilocos Norte a makatikaw ti kaadda ti adu nga ortograpia. Ken kangrunaan ditoy, nabatad ti panangibaga ni Quijano a ti laeng aprobado ti Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ti bigbigen ti DepEd nga opisial nga ortograpia. Kayatna a sawen isu daytoy ti immun-una nga inruar ti komision a “Tarabay iti Ortograpia ti Pagsasao nga Ilokano.”
Ngem ti rigatna, saan nga impangag ni Lopez ti ibagbaga ti surat ni Quijano. Intuloyna ti nagiwaras iti pampletona, iti uneg ken ruar ti sakup ti DepEd Ilocos Norte a pagopisinaanna, ket ibagbagana latta a ti inaramidna nga ortograpia ti opisial nga inadaptar ti DepEd.
Awan ti Pammalubos Manipud iti DepEd Central Office
Kasano ngamin a di patien dagiti mangisursuro ket nailanad iti parupa ti 22-a-panid a pampletona ti kas iti mailanlanad kadagiti kukua ti DepEd a: Departamento ti Edukasion, Republika ti Pilipinas, ken ti naipasakay iti ngato dagiti balikas a: Kukua ti Gobierno / Saan a Mailaklako. Iti copyright page, nailanad met daytoy: Published by the Department of Education, DepEd Complex, Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600”; ken daytoy pay: “Curriculum Development Division, Bureau of Elementary Education, Rm 204 Bonifacio Building, DepEd Complex, Meralco Avenue.
Iti panid 13 ti pampleto, nailanad pay ti kastoy: Opisial a [sic] adaptaren ti DepEd dagiti sumaganad a sinurat panggep iti lengguahe nga Ilokano. Dagitoy ket immuna nga [sic] naipablaak iti Bituen, Opisial a Magasin Dagiti Mangisursuro iti Dibision ti Ilocos Norte, Rehion 1.
Ngem iti pannakiumanmi iti opisina ni DepEd Undersecretary Dina Ocampo (simmukat ken ni Quijano), a pinasingkedan met ni Dr. Rosalina Villanesa, focal person ti MTB-MLE ken coordinator ti Bureau of Elementary Education (BEE), awan ti naited ken ni Lopez a pammalubos tapno aramatenna ti nagan ken adres dagiti opisina a nailanad iti ngato. Ket saan nga inadaptar ti DepEd ti inaramid ni Lopez, isu a di rumbeng nga aramaten ni Lopez ti nagan ti ahensia. Impalagip pay ti central office ti immun-una a surat ni Quijano a nangilawlawag iti isyu ket kunada a daydi koma ti rumbeng a masurot. Ngarud, no sinurot ni Lopez daytoy, awan koma ti kastoy ita a parikut a sangsanguen dagiti amin a maseknan iti ortograpia ti Ilokano.
No maipapan iti pannakaipablaak idi 2012 ti alagaden ti “nga” ken “a” iti magasin ti Dibision ti Ilocos Norte a Bituen, naammuan a saan nga inanamongan dagiti editor ti pannakaipablaak ti sinurat ni Lopez a pagalagadan gapu ngarud iti nakaro a pagkamtudanna iti gramatika ken annuroten ti nabayagen a maar-aramat nga ortograpia ti pagsasaotayo nga Ilokano, ngem di kayat a pagaraw ni Lopez daydi a sinuratna. Kapilitan a saanen a biniangan dagiti nagpaay idi nga editor a kas kada Raquel, Joel Manuel, ken Efren Inocencio a padapada a mannurat ti Bannawag, agingga a nagikkaten dagitoy iti magasin (Bituen).
Kadagitoy a panawen, maikonkonsulta met ti “KWF Tarabay,” ket apaman a naipablaak daytoy idi Enero 2013, nairugi a naiwaras kadagiti mangisursuro ken dadduma pay nga opisial ti DepEd iti Amianan a Luzon. Ngem gapu ta adda met dagiti mangisursuro a nakaiggem iti pampleto ni Lopez, natikaw laeng dagitoy.
Ortograpiyang Pambansa ti Mangisuro Kadatayo?
Ngem idi rimmuar ti DepEd No. 34 s. 2013 a napetsaan iti Agosto 14, 2013, a nangipakaammuan ni DepEd Sec. Arman Luistro ti kaaddan ti Ortograpiyang Pambansa (OP)— isu met laeng daytoy ti Wikang Filipino— manipud iti KWF, nangsurat met ni Lopez iti baro a bersion ti ortograpiana (kayatna a sawen, imbasurana metten ti immuna a pampletona) tapno, kas pammatina, maibasar daytoy iti baro a pammilin ti DepEd. Naibaskag iti nagdadakkel a letra iti pampletona a napetsaan iti Nobiembre 23, 2013 dagiti balikas nga “Alinsunod sa Ortograpiyang Pambansa.”
Ngem segun kadagiti eksperto iti lengguahe nga Ilokano ken uray pay kadagiti dadduma a lengguahe, ken iti adu a mangisursuro a nakapatangmi, di rumbeng nga ibasar iti DepEd Order ti ortograpia a maaramat iti panagisuro iti Ilokano iti eskuela. Umuna, a kas nailawlawagen iti umuna a paset daytoy a serye, addan naaramid nga ortograpia nga Ilokano ket maisingsingasing laeng met ti OP a kas pagibasaran no awan pay naaramid a kasta, wenno no adda pagkurkurangan ti ortograpia ti maysa a rehional a lengguahe. Maikadua, awan ti direkta nga ibilbilin ni Sec. Luistro nga usaren ti OP a pagisuro iti Ilokano para iti MTB-MLE. Ken maikatlo, ad-adda a pagalagadan iti panagisuro iti Filipino ti nasao nga OP. Kayatna a sawen, no isuro dagiti mangisursuro iti Ilokos wenno Tanap ti Cagayan ti asignatura a Filipino, daytoy ngarud napabaro a material (OP) manipud ti KWF ti usarenda.
Anamongan ti BEE ken opisina ni Usec Ocampo ti maikatlo a rason, wenno ti pannakaaramat laeng ti OP iti panagisuro iti Filipino kadagiti klasrum, a saan ket nga isu ti mapaturay iti pannakaisuro ti Ilokano iti eskuela.
Insurat pay ni Lopez iti naud-udi a pampletona ti kastoy: Insingasing ni Dr. Jose Villa Panganiban, idi isu ti Direktor ti Institute of National Language (KWF wenno Komisyon sa Wikang Filipino itan), “a maibasar ti ania man a pagsasao ditoy pagilian iti wagas ti panagbukel ti letra ti Tagalog”. Gapu iti daytoy, “nabaliwan ti wagas ti pannakaaramat ti pronominal adjective ken ti pronoun a maaramat a kas subject ti sentence”.
Ket iti maikadua a parapo, naisurat pay: Iti libro nga [sic] naipablaak idi 1956 (saanen a mabasa ti paulo na [sic]) iti panangiturong ti Komisyon, mabasa iti panid 3-4 dagiti sumaganad:... (inruginan ditoy ti nangilawlawag iti alagaden a kayatna).
Biniagna ti Kadaanan nga Alagaden
Malaksid iti pagkamtudan ti gramatika ken ti nakiro a pannakaurnos ti sinuratna (mangipaneknek nga agkurang ni Lopez iti ammo iti panagsurat iti pagsasaotayo), saan kadi a panangallilaw ti panangiserrekna iti quotation marks iti imbaga ni Panganiban ken iti imbagana a nabaliwan ti wagas ti pannakaaramat ti pronominal adjective ken pronoun ta kasla naisurat daytoy iti orihinal nga Ilokano?
Ti imasna pay ditoy, idi pay laeng 1956 ti nagtaudan ti alagaden a pinartuatna. Ala, saanen a napateg no dina ammo ti paulo ti libro, ta idinto a naggapu daytoy iti kadaanen a pagalagadan a naglasatanen ti adun a rebision ken patangan iti lengguahe a Filipino (ta adda ngaruden dayta nga OP ti KWF nga ipapaaramatdan iti eskuela), di rumbeng nga inaramat ni Lopez daytoy a kadaanan nga alagaden. Ken maysa, no maanagna koma, nasurat dagitoy a pagalagadan kadagidi a panawen a para iti lengguahe a Tagalog a saan ketdi a para iti Ilokano wenno ania man a rehional a lengguahe.
Insurat pay ni Lopez daytoy iti naudi a pampletona: Ti agdama nga Komisyon sa Wikang Filipino iti panangidaulo ni Dr. Virgilio S. Almario ket suportaran na daytoy a wagas ti pannakaisurat ti pronoun ken pronominal adjective.
Iti sabali a pannao, pagparparangen ni Lopez nga anamongan ni Almario dayta a pagannurotan a maipakat iti lengguahetayo nga Ilokano.
Ngem pudno kadi a kasta ti kunkuna ni Almario? Anagenyo ti surat ni Almario iti DepEd a napetsaan iti Mayo 8, 2014 iti udi daytoy a salaysay.
Adda dagiti Rason no Di Mabalin a Surotentayo ti OP
Kinapudnona, daytoy annuroten ti panangisilpo kadagiti pronoun iti nagan (a kas iti “balaymi” saan a “balay mi”) ti maysa kadagiti ibagbaga ni Almario nga eksentrisidad wenno pecularities ti Ilokano a kas makita met kadagiti dadduma a regional languages a di rumbeng a magaraw wenno piliten a baliwan ti KWF tapno magun-od laeng ti kayat daytoy a napagkaysa a nailian a pagsasao. Apay ngarud a baliwan ita ni Lopez ti alagaden ket ibagana lattan a naipasurot daytoy iti OP a di met rumbeng nga aramidenna?
Malaksid iti eksentrisidad iti lengguahe, adda pay dagiti rason tapno saan a mabalin nga ipasurot lattan ti ortograpiatayo nga Ilokano iti Ortograpiyang Pambansa, kas koma iti probision ti Konstitusion iti 1987 a mangibagbaga a pabaknangen pay ti lengguahe a Filipino babaen ti tulong dagiti regional languages iti pagilian. Kayatna a sawen, ti Filipino ti mangbulod kadagiti balikas manipud kadagiti rehional a lengguahe ngem iti wagas a saan a mabaliwan ti panangiletra.
Ket no ipapilit ti KWF a makibagay ti maysa a regional language iti annuroten ti Filipino no maapektaran met ti agtaltalinaed nga ortograpia ken dadduma pay a pagannurotan iti gramatika, saan a panangipakita dayta iti panangpadur-as ti nasao a lengguahe, a kas kidkiddawen ti Konstitusion, no di ket panangpatay iti lengguahe ta mapukaw daytoy ti agtaltalinaed nga identidadna a kas mayannatup iti kultura ken tradision ti lugar. Maysa pay a rason ti nabayagen a kaadda ti ortograpiatayo nga Ilokano a di rumbeng a kasta lattan ti kadarasna a mabaliwan tapno laeng maipasurot iti OP.
No adda man, kas pagarigan laeng, mabalin a mabaliwan iti “Tarabay,” rumbeng nga aglasat met iti proseso a kas iti impakat dagiti opisial iti KWF sakbay ken ni Almario. Isu a di rumbeng, nupay posible met, a mabaliwan laeng ti ortograpia babaen laeng ti maymaysa wenno dudua laeng a tao. Di mabalin nga inaknakeman ni Lopez ti agaramid iti ortograpia nga usaren ti DepEd ta nalawag ti bilin ti DepEd a makitinnulong nga umuna iti KWF tapno magun-od ti panggep daytoy a maaddaan iti estandardisado nga ortograpia.
Gapu ngarud iti panangiruar manen ni Lopez iti baro a pampletona, nagsurat manen ti GUMIL Ilocos Norte iti DepEd Central Office. Ngem sakbay a masungbatan ti surat ti GUMIL Ilocos Norte, naangay ti “Kur-it ken Kurditan” a komperensia iti lengguahe nga Ilokano iti Siudad ti Vigan a nangipapilitan manen ni Lopez iti rasonna nga agsadsadag iti bileg ti DepEd Order No. 34 a mangbaliw ti ortograpia ti Ilokano a para iti MTB-MLE.
Ti Kaudian a Surat Manipud iti DepEd ken Almario
Sakbay a makaidatag iti baro manen a reklamo dagiti mannurattayo iti GUMIL Ilocos Norte gapu iti dayta nga inaramid manen ni Lopez iti “Kur-it ken Kurditan,” naawat ni Raquel ti surat manipud ken ni Usec Ocampo (sungbat iti immun-una a suratda). Daytoy ti nailanad iti surat a napetsaan iti Mayo 13, 2014:
This has reference to your letter re: Ilokano Orthography. We are pleased to inform you that the Department has not changed the existing working orthography jointly developed by the team of writers from your region and the KWF in 2011. This orthography was presented to the stakeholders and was used as reference in contextualizing the learning materials since we pioneered the implementation on MTB-MLE in 2011. This was published and distributed by the department through the Instructional Materials Secretariat (DepEd-IMCS).
The office of Undersecretary Yolanda S. Quijano has already addressed the concern re: Orthography of Dr. Joel Lopez in 2012.
Sakbay daytoy wenno idi Mayo 8, 2014, nagsurat met ni Almario ken ni Quijano (babaen ken ni Ocampo a nangsukat kenkuana) a nagkuna iti kastoy:
Tugon ito sa inyong liham kay Dr. Elizabeth M. Raquel ng GUMIL Ilocos Norte, may petsang 24 Mayo 2012 hinggil sa posisyon ng GUMIL sa ortograpiyang ipinanukala ni Dr. Joel Lopez para sa wikang Ilokano, na nakarating sa aming opisina sa pamamagitan ng Facebook. Nais kong linawin ang sumusunod na mga bagay:
Una, walang opisyal na pagpapatibay ang Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) sa naturang ortograpiya [Lopez orthography] dahil hindi ito dumaan sa Kalupunan ng mga Komisyoner ng KWF...
Ken nupay kiniddaw ni Almario ti panagpapatang ti GUMIL ken ti grupo ni Lopez maipapan iti ortograpia, awan ti ammo ni Almario iti pagtaktakderan ita ti DepEd nga awan ti naipaay a bileg ken ni Lopez a mangipapilit kadagiti mangisursuro iti Ilokano nga adaptarenda ti inaramidna a pagannurotan. Isu a saanen a kasapulan ti panagpapatang tapno mabigbig no ania ti pudpudno nga ortograpia nga adaptaren ti DepEd.
Insulto Kadagiti Nangangato nga Opisial
No agbataytayo iti surat ni Ocampo ken ni Raquel, nalawag a ti inruar ti DepED BEE a “Tarabay iti Panagisuro iti Ilokano” ti rumbeng a maaramat a resource material iti panagisuro. No suroten ti DepEd ti kayat ni Lopez, kasla naturturayen ni Lopez ta baliwanna aminen a napagpapatangan ken naadal iti napaut a panawen tapno maisagana laeng ti DepEd dagiti kasapulan iti panagisuro iti bukodtayo a pagsasao. Dakkel la ketdi a pananginsulto daytoy ken ni Usec Ocampo wenno iti superintendente ti DepEd Region I a ni Dr. Teresita M. Velasco.
Pananglabsing pay daytoy iti paglintegan a mangibagbaga nga amin a maaramat a material iti panagisuro iti K to 12 ket aglasat kadagiti konsultasion ken naiget a panagadal dagiti maseknan nga eksperto iti lengguahe ken panagisuro.
Ket iti isu met laeng a surat ni Almario ken ni Quijano (Ocampo), inlanadna nga angayen ti komision ti maysa a forum inton Hunio tapno agpapatang amin a nagaramid iti ortograpia iti Ilokano tapno mapagtutunosan a nasayaat no ania ti makunada iti OP (saan ketdi a no ania ti ortograpia iti Ilokano a masurot, ta adda la ngaruden pangngeddeng ti DepEd para iti dayta).
Iti panagsasao ni Lopez, ti laeng GUMIL Ilocos Norte wenno dagiti mannurat laeng ti Bannawag ti mangkonkontra kenkuana. Ngem dinan sa ammo, wenno awan panggepna a mangammo, nga adu metten dagiti nagannak ken mangisursuro ti makasuron kenkuana gapu iti ar-aramidenna iti pagsasaotayo nga Ilokano. Maipalagip nga idi damo a mabasnotan ti ortograpia ni Lopez kadagiti panangkontra ti adu a sektor, saan laeng a ti GUMIL ti nagsurat iti position paper ta adda dita ti Nakem Conferences Philippines, ken Timpuyog dagiti Mannurat nga Ilokano Global Hawaii nga idauluan ni Dr. Aurelio Solver Agcaoili.
ANIA ngarud ti nangiduron ken ni Lopez tapno ipapilitna a ti ortograpiana, agraman payen ti kayatna a basic grammar ti lengguahetayo nga Ilokano, ti maaramat iti pannakaisuro dagiti annaktayo nga agad-adal manipud iti Kinder agingga iti Grado Tres?
Adu ti mabalin nga ipugtotayo ngem mabalin met a kunatayo a gapu iti panangipatpategna iti lengguahe nga Ilokano ken iti nailian a lengguahe a Filipino. Ngem saan met amin nga agkuna a nasayaat ti panggepna iti ar-aramidenna ti makapudno wenno makaaramid iti umno. Nasayaat koma no isu laeng ti mabuduan no agbiddut ngem ti pagdaksanna, adu met ti mairaman nga agkudkod.
(Naipablaak iti Bannawag, Hunio 2, 2014 a bilang. Sumaruno: Ti masakbayan ti pagsasaotayo.)
No comments:
Post a Comment