Pagalagadan iti Pagadalan: Kasano ti Kadagsen ti Rumbeng a Dusa?

Ni LINDA T. LINGBAOAN

ITAY laeng nabiit, adda naipadamag iti telebision a tallo nga estudiante a “nabalakadan nga umakar” iti sabali a pagadalan gapu laeng iti panagsaoda iti Ilokano iti kampus ti nasao a pagadalan.

Nasaludsodko iti bagik idi mangngegko daytoy: Pakabasolan kadi ti panagsao iti nakayanakan wenno nariingan a pagsasao? Ken kaano a nagbalin nga alagaden ti maysa a pagadalan ti panangiparit ti maysa nga estudiante nga agsao iti Ilokano?

Malagipko nga idi nagadalak iti pribada nga eskuela idi addaak pay laeng iti elementaria, adda idi praktismi nga agipasa iti kunkunami a “fine card.” Idagdagadag idi dagiti maestrami ti panagsaomi iti Ingles tapno makaadalkami kano nga agsao iti “nasayaat” nga Ingles. Tapno mapraktismi daytoy, naimbento ti fine card a maipasa iti tunggal estudiante (iti laeng grado ken seksion a ‘yan ti estudiante) a matiliwan nga agsasao iti Ingles. Ngem kas pagaammok, awan ti pagalagadan ti eskuela a mangiparit iti agsao iti Ilokano wenno ania man a nariinganmi a pagsasao ket awan met ti nadagsen a dusa a maipatay iti estudiante nga agsasao iti kasta. No ut-utobek ita, saan a napatan-ay ti fine card ti panagsaok iti Ingles. Nasursurok ti agsurat ken agsao iti nasayaat nga Ingles babaen ti kinaanepko nga agbasa uray idi diak pay la maaw-awatan ti konteksto ti basbasaek. Inkakaubingak ti interesko nga agbasa ta dayta ti nariingak a kultura iti pagtaengan, uray komiks ti immuna a nagsursuruak a binasa. Nalaklaka met a nasursurok ti agbasa gapu ta Ilokano ti immuna a binasbasami a libro. Nalaka nga ipatarus dagiti letra ken maawatak ti basbasaek ta makaawatak iti oral nga Ilokano. Ket idi ammokon a basaen ti Ilokano, pinadaskon ti agbasa iti Ingles idi addaak iti Maikadua. Nalaklaka a basaen ti maikadua a pagsasao no namastermon ti ti agbasa iti nariingam a pagsasao.

Ania ngarud ti epekto ti fine card kaniak? No saan man a nasakit iti bolsa (ta agbayadka iti salapi—napateg idin daytoy—no sika ti maudi a pakaipasaan ti card), dika makaatension iti klase no adda ti card kenka ta agtiltiliwka iti kaklaseam nga agsao iti Ilokano, aglalo la ngaruden no dandanin malpas ti klase iti malem ket kayatmo a maipasa a dagus ti card tapno dika agmulta iti salapi.

No kastoy ti epekto ti fine card kaniak, ania ngata ti epekto ti panangyulog iti dusa ti mismo nga eskuela iti estudiante nga agsao iti nariinganna a pagsasao? Nasken kadi nga isubo ti ganggannaet a pagsasao iti agad-adal idinto a ti mismo a nariinganna a pagsasao ket dina pay kabesado?

Napadasak met ti nangisuro iti kolehio ket nakitak ti rigat dagiti dadduma nga estudiante a mangawat iti Ingles. Saan a kuneng dagitoy ta no agsaludsodak kadakuada iti Ilokano, masungbatandak met. Mabalin a maawatanda ti ibagbagak ngem saanda laeng a mayebkas ti bagbagida iti Ingles.

Panangiparit kadi nga agsaoda iti nariinganda a pagsasao ti solusion daytoy?

Panagkunak, saan a daytoy ti sungbat. Adda iti sistema ken kalidad ti panagisuro daytoy. Umuna, sanay kadi dagiti maestra a mangisuro iti nariinganda a pagsasao? No sanayda, mai-translate wenno maipatarusda kadi daytoy iti sabali a pagsasao?

Saan nga asi-asi ti akem ti maestra iti biag ti agad-adal. Iti kanito a nagdesision ti mangisursuro a daytoy ti kayatna a propesion, nasken nga uray isuna, saan nga agsardeng nga agadal ken mangpatan-ay iti ammona. Kas kuna ti propesorko idi, “No mailawlawagmo ti konsepto a kas iti estadistika iti di nakalpas iti hayskul a lelangmo, iti wagas a maawatan daytoy, nalaingka a mannursuro.” Adda dagiti konsepto a nasken a maipasagepsep iti ubing iti nariinganna a pagsasao tapno nalaklaka a maawatan ken sumnek iti panunotna daytoy. Ti kabaelan ti ubing, saan laeng nga agpanunot, no di pay agsapul ti koneksion dagiti konsepto ken bambanag ti kaskenan iti panagisuro. Kuna dagiti edukador a kababaan a lebel ti panagsursuro ti panagikabesa.

Isu nga addan dagiti eskuela nga iti pay laeng naganus a panunot dagiti ubbing, ipaspasagepsepdan ti panagpanunot dagitoy a saan laeng a nasken nga agikabesada no di pay nasken a masanayda nga agsaludsod. No ipakitam ti maysa a bola, saan laeng a ti nagan ti bola ti nasken nga ikabesada. Nasken nga adda konsepto a mabukel iti panunotda. Ania ti kolor daytoy? Ania ti langana? Ania ti pakaaramatanna? Dakkel kadi wenno bassit? Babassit ngem nasken a konsepto para iti naganus a panunot. Ken isuro daytoy iti pagsasao a maawatan ti ubing.

Kadagiti eskuela nga agduduma ti nariingan dagiti ubbing a pagsasao, mabalin nga agusar ti maestra iti dua wenno tallo a pagsasao iti panagpalawagna. Ngem nasken nga adda pagsasao nga ipangrunana nga usaren iti panagisurona. Daytoy ti punto a kayat nga ipasagepsep dagiti mangipagpagna iti Mother Tongue Based-Multilingual Education (MTB-MLE) a sinuportaran met ti DepED Order No. 74 s. 2009 a pinirmaan ni Jesli Lapus idi 2009.

Kastoy ti linaon ti maikadua a punto iti nasao nga order a napauluan iti Institutionalizang Mother Tongue-Based Multilingual Education (MLE):

Mother Tongue-Based Multilingual Education, hereinafter referred to as MLE, is the effective use of more than two languages for literacy and instruction. Henceforth, it shall be institutionalized as a fundamental educational policy and program in this Department in the whole stretch of formal education including pre-school and in the Alternative Learning System (ALS).

No pati DepEd ket idagadagna ti pannakasurot daytoy idi pay laeng 2009, apay nga adda pay laeng pagadalan a nasken a mangdusa iti ubing nga agsao iti nariinganna a pagsasao?

Nalaklaka a maawatan ti ubing ti ad-adalenna no isuro daytoy iti pagsasao a nariinganna. Ket inton nalawlawagen dagitoy a konsepto kenkuana ken addan nabisked a pundasionna iti daytoy a pagsasao, mabalinen nga usaren ti sabali a pagsasao a mangilawlawag kadagiti dadduma pay a ganggannaet a konsepto. Mangrugi iti puon nga agpangato ti modo ti panagisuro no masurot daytoy.

Isu a panagkunak, adda karbengan dagiti agad-adal nga agsao iti nariinganda a pagsasao a saan a nasken a madusada no daytoy ti umno a wagas a mayebkasda ti bagbagida. Uray pay iti uneg ti pagadalan, no marigatan ti ubing nga agsao iti Ingles wenno Tagalog no maawagan nga ag-recite, rumbeng a denggen daytoy ta paset daytoy ti karbenganda kas tao.

Maikadua nga isyu, nasken kadi a pagbalinen a paset ti pagalagadan ti eskuelaan ti “pannakadusa” ti ubing nga agsao iti nariinganna a pagsasao? Pinalabsak ti handbook ti anakko nga ages-eskuela iti pribado a pagadalan ket awan ti nakitak a kastoy nga alagaden. Kasla saan nga umno nga adda kastoy nga alagaden iti maysa nga eskuela a nakabase pay met ngarud iti Kailokuan. No baliktadentayo ti situasion, no adda koma idiay London daytoy nga eskuela, kasla iparitda nga agsao iti Ingles ti patneng a British!

Adda panagadal nga insayangkat ni Raul Pertierra, ganggannaet nga antroplogo, iti maysa nga ili iti Ilokos. Segun ken ni Pertierra, adu dagiti nagannak a pageskuelaenda dagiti annakda, saan a tapno isaganada ida nga agserbi iti lugarda wenno iti pagilian no di ket tapno agtrabahoda iti sabali a pagilian gapu ta agtrabtrabaho met dagiti dadakkelda iti ganggannaet a pagilian kas OFW. Mabalin a daytoy ngata ti rason no apay nga adda eskuela a kayatda nga Ingles ti panagsao dagiti estudianteda tapno maisagana dagitoy para iti panagtrabahoda iti sabali a pagilian. Ngem nasken kadi a pagbalinenda a paset ti alagaden ti eskuelaan ti panangiparitda kadagiti amin nga estudiante nga agsao iti Ilokano?

Ken no madusa man ti estudiante, nasken kadi a “balakadan daytoy nga umakar” iti sabali nga eskuela no dandanin agtengnga ti semestre? Kadagiti adda annakda nga agbasbasa iti pribado a pagadalan, dagiti nagannak ti “madusa” aglalo no nabayadandan ti matrikula iti dayta a semestre. Ken ania nga eskuela ti mangawat iti estudiante no sumagmamano a bulanen a nangrugi ti klase sa umakar daytoy? Adda kadi naibudi a konsiderasion ti eskuela para kadagiti nagannak no iti kastoy a panaglabsing ket katukadna ti panangpapanaw iti ubing iti nakaitalkanna a pagadalan? Panagkunak, ad-adu ti nadagdagsen a panaglabsing a mabalin a mapatawan ti nadagsen a dusa.

Nasken siguro nga adalen manen dagiti administrador dagiti alagadenda kadagiti pagadalan nga ad-adda koma nga agiray iti pagsayaatan ti agbasbasa a saan met a madehado ti eskuela. Ken nasken siguro a makonsulta met dagiti nagannak a kangrunaan a mangsupsuporta kadagitoy a pagadalan tapno mangngeg met ti kapanunotan dagitoy.—O

(Ti autor: Dati a kameng ti Bannawag, agpapaay ita a Senior Editor iti University of the Philippines Press, Diliman, Q.C.. Naipablaak ti artikulo iti ngato iti Bannawag, Agosto 26, 2013 a bilang.)